Boşanmanın Eğitim Seviyelerine Göre Yaygınlığı: Cinsiyet ve Bağlamın Rolü

Evlilik oranlarının düşmesi ve boşanmanın toplum tarafından normal bir olgu olarak kabul edilmesiyle birlikte, boşanmanın önündeki yapısal engeller de değişime uğramıştır. Özellikle kadının iş gücüne katılımının artması, ekonomik bağımsızlığı artırarak boşanma kararlarını etkileyen önemli bir faktör hâline gelmiştir. Bu çalışma, boşanmanın eğitim seviyelerine göre yaygınlığında kadınların belirleyici olduğu hipotezini test etmektedir. Araştırmanın temel sorusu, boşanmanın önündeki engellerin azalmasının daha az eğitimli kadınların evliliklerini sonlandırma olasılıklarını artırıp artırmadığıdır. Geçmişte boşanma daha çok yüksek eğitimli kadınlara özgü bir ayrıcalık olarak görülürken, boşanmaya erişimin kolaylaşmasıyla birlikte daha az eğitimli kadınlar arasında da boşanma oranlarının arttığı gözlemlenmiştir.

Bu çerçevede, araştırma iki temel hipotez öne sürmektedir:

• H1: Boşanma engellerinin düşük olduğu bağlamlarda, kadınların eğitiminin boşanma üzerindeki etkisi daha az olumludur.
• H2: H1’in düzenleyici etkisi, eş veya birlikte başlatılan boşanmalardan ziyade, eş tarafından başlatılan boşanmalarda daha belirgindir.

Bu hipotezler doğrultusunda araştırma, boşanma dinamiklerinin eğitim düzeyine bağlı olarak nasıl şekillendiğini incelemiştir.

Amaç

Bu araştırma, Avrupa’da 12 ülkede boşanmanın eğitim seviyelerine göre yaygınlığında  ve kadınların boşanma kararlarındaki rolünü incelemektedir. Boşanma oranlarının zaman içinde nasıl değiştiğini ve bu değişimde eğitim düzeyinin etkisini araştırarak, kadınların evliliklerini sonlandırma süreçlerindeki belirleyici faktörleri analiz etmeyi amaçlamıştır.

Yöntem

Metodoloji: Bu araştırmada, Avrupa’da boşanmanın eğitimsel yayılımı ve kadınların boşanma kararlarındaki rolünü incelemek amacıyla retrospektif panel verileri kullanılmıştır. Araştırma, 12 ülkeden 39.650 evlilik birlikteliğini içeren büyük bir veri setine dayanarak, kadın ve erkeklerin boşanma kararlarında eğitimin etkisini analiz etmiştir. 

Veri Toplama

Araştırmanın temel veri kaynağı, Avrupa çapında gerçekleştirilen Nesiller ve Cinsiyet Anketi (Generations and Gender Survey-GGS)’dir. GGS, 2004-2020 yılları arasında iki turda uygulanmış ve 18-79 yaş aralığındaki nüfusu kapsayan anketler yoluyla aile dinamikleri hakkında kapsamlı bilgiler sunmuştur. Araştırmada, Avrupa'daki 49 ülke-kohort bağlamında elde edilen veriler kullanılmıştır

Veri Analizi

Analiz, boşanmayı başlatma ile eğitim düzeyi arasındaki ilişkiyi incelemek için iki düzeyde gerçekleştirilmiş; mikro düzeyde bireysel etkiler ve makro düzeyde bağlamsal değişkenler değerlendirilmiştir. Rekabet eden risk modelleri kullanılarak, boşanmayı başlatan kişinin cinsiyeti dikkate alınmış ve bağlamsal engellerle ilişkisi incelenmiştir. Eğitim ve iş özerkliği arasındaki etkileşimler değerlendirilmiş ve tahminler öngörülen olasılıklar üzerinden yapılmıştır. Sonuçların güvenilirliğini sağlamak amacıyla, alternatif analitik stratejiler ve sağlamlık kontrolleri uygulanmıştır. Ülke karşılaştırmalarında eğitim sistemlerindeki farklılıkları minimize etmek için Uluslararası Standart Eğitim Düzeyi (ISLED) kullanılmıştır.

Temel Bulgular

Bu çalışma, boşanma süreçlerinde cinsiyet farklılıklarını ve eğitim seviyesinin rolünü analiz etmektedir. Bulgular, kadınların boşanma kararlarını etkileyen engellerin zamanla nasıl değiştiğini ve eğitim seviyesinin boşanma olasılığı üzerindeki etkisini ortaya koymaktadır. Ayrıca, iş gücüne katılımın ve eğitim düzeyinin boşanma sürecinde nasıl farklı sonuçlar doğurduğu incelenmiştir. Araştırmanın öne çıkan bulguları şu şekilde kategorize edilebilir:

• Kadınlar için boşanma engellerindeki değişim daha belirleyicidir:

Kadınların ekonomik bağımsızlığı, yasal hakları ve toplumsal normlardaki dönüşümler, boşanma kararlarını alırken karşılaştıkları engelleri azaltmıştır. Erkekler için boşanma süreçleri daha istikrarlı ilerlerken, kadınlar açısından değişen koşullar, karar alma süreçlerini daha esnek ve erişilebilir hâle getirmiştir. Kadınlar için boşanma engelleri yalnızca erkeklere kıyasla daha fazla azalmakla kalmamamakta, aynı zamanda bu engeller, kadınların karar alma süreçlerinde erkeklere göre daha belirleyici bir rol oynamaktadır.

• Boşanma evliliğin ilk 25 yılında daha yaygındır ve eğitim seviyesi boşanma olasılığını etkiler:

Boşanmalar çoğunlukla evliliğin ilk 25 yılında gerçekleşirken, bu süreyi aşan evliliklerde boşanma olasılığının azaldığı ifade edilmiştir. Evliliğin ilk 10 yılında boşanma oranı, düşük eğitim seviyesine sahip kadınlarda %12, orta eğitim seviyesinde %13, yüksek eğitim seviyesinde ise %15 şeklinde ifade edilmiştir. Genel olarak, eğitim seviyesi yükseldikçe boşanma olasılığının da arttığı görülmektedir.

• Daha yüksek eğitimli kadınlar için boşanma riski daha yüksektir ve iş gücüne katılım terk edilme riskini etkileyebilir:

Araştırmada, eğitim seviyesi yükseldikçe boşanma riskinin arttığı ve eşin iş gücüne katılımının, daha az eğitimli kadınların boşanma kararını etkilemez iken onların terk edilme riskini artırdığı sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca, kadınların iş gücüne katılımının düşük olduğu toplumlarda, yüksek eğitimli kadınların eşleri tarafından terk edilmeleri veya karşılıklı boşanma kararı alma olasılıklarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.

Sonuç

Bu makale, boşanma dinamiklerinde cinsiyet farklarını ve eğitim seviyesinin rolünü ele alarak, kadınlar için boşanma engellerinin erkeklere kıyasla nasıl değiştiğini ve bu engellerin karar alma süreçlerine etkisini incelemiştir. Bulgular, boşanma riskinin yüksek eğitimli kadınlar için daha fazla olduğunu, boşanma engellerinin özellikle kadınların kararlarını etkilediğini ve iş gücüne katılımın düşük eğitimli kadınlar için terk edilme riskini artırdığını göstermektedir. Bu araştırma ayrıca, boşanmanın kimin tarafından başlatıldığına odaklanarak, birlikte başlatılan boşanmaların giderek daha önemli hâle gelebileceğini öne sürmektedir. Gelecekteki araştırmalar için bu yeni boşanma dinamiklerini ve sosyal engellerin boşanma süreçlerindeki rolünü daha ayrıntılı bir şekilde incelemenin önemi vurgulanmıştır.

Kaynak

Hogendoorn, B., & van den Berg, L. (2024). The educational diffusion of divorce: The role of gender and context. Journal of Marriage and Family, 86(3), 738–761. https://doi.org/10.1111/jomf.12980