Anneliğe İlişkin Sosyal Normlar: İyi Bir Anne Nasıl Olunur?

Serbest piyasa ekonomisinin yaygınlaşması, sosyal hizmetlerin metalaştırılması ve düzensizleştirilmesi ile birlikte çocuklu kadınların iş gücüne katılımının daha çok desteklendiği ve yaygınlaştığı görülmektedir. Bu çalışmada, neoliberal ekonomik, politik ve kültürel dönüşümlerin annelik üzerindeki etkisi ele alınmış; annelikle ilgili toplumsal normların zaman içerisindeki dönüşümü incelenmiştir. Neoliberal taleplerin anneliğin toplumsal normlarıyla çeliştiğini ifade eden bu çalışma, bu talep ve normların annelik üzerindeki etkilerini ve ortaya çıkardığı eşitsizlikleri ele almıştır. Bu çalışma, annelik kavramının akademik düzeyde incelenmesi, bu normların nasıl inşa edildiğini ve zaman içinde nasıl değiştiğini anlamak açısından büyük önem taşımaktadır. Anneliğe dair beklentilerin yalnızca bireysel deneyimlerle değil, aynı zamanda toplumsal yapı ve politikalar tarafından nasıl yönlendirildiğini de gözler önüne sermektedir.

Amaç

Bu araştırmanın amacı, anneleri, annelik uygulamalarını ve anneliğin toplumsal normlarını birbirinden ayrıştırılabilir, ancak birbiriyle bağlantılı kavramlar olarak ele almak, bunların nasıl şekillendiğini ve birbirleriyle nasıl etkileşime girdiğini analiz etmektir. Çalışma, toplumsal normların annelik pratiklerini nasıl yönlendirdiğini ve aynı zamanda annelik uygulamalarının bu normları nasıl yeniden ürettiğini incelemektedir. Bu süreçleri anlamak için eleştirel teoriler ile bir çerçeve sunarak, anneliğin toplumsal ve politik bağlam içinde nasıl konumlandırıldığının tartışılması amaçlanmıştır.

Yöntem

Metodoloji: Bu çalışmada, annelikle ilgili toplumsal normları belirlemek ve annelerin bu normlara nasıl tepki verdiğini incelemek amacıyla sistematik bir literatür taraması yöntemi kullanılmıştır. WEIRD (Batılı, Eğitimli, Sanayileşmiş, Zengin ve Demokratik) ülkeleri hakkında uluslararası yayınlanmış ve Social Science Citation Index (SSCI) referanslı araştırma makaleleri temel alınarak annelikle ilgili sosyal normların sürekliliği ve değişimi analiz edilmiştir. Çalışmada, nitel bir yaklaşım izlenerek 2001-2021 yılları arasında yayımlanmış 115 akademik makale kapsamlı bir şekilde incelenmiştir.

Veri Toplama: Veri toplama sürecinde, Web of Science üzerinden uluslararası makaleler taranmış ve tarama süreci sosyoloji, disiplinler arası sosyal bilimler, kadın çalışmaları ve aile çalışmaları kategorileriyle sınırlandırılmıştır. Metodolojik yaklaşım olarak ise nitel, nicel ve karma tüm araştırma yöntemlerinin olduğu makaleler dâhil edilmiştir. Arama süreci “mothering”, “motherhood” ve “mother” anahtar kelimeleri ile başlatılmış ve bu terimlere “good” kelimesi eklenerek annelikle ilişkili sosyal normları içeren çalışmalara odaklanılmıştır. İlk aşamada toplam 267.349 makale belirlenmiş, ardından daha spesifik teorik anahtar kelimeler (örneğin, ideoloji, norm, bakım, iş, suçluluk, duygu) kullanılarak bu sayı 3.939’a düşürülmüştür. Daha detaylı değerlendirme için özetleri analiz edilen 766 makale arasından, incelemeye en uygun bulunan 115 makale detaylı analiz edilmek üzere seçilmiştir.

Veri Analizi: Seçilen 115 makale, annelik ve annelik normlarını ele alış biçimlerine göre tematik olarak sınıflandırılmıştır. Tematik analiz yöntemi kullanılarak eğitim, tüketim, çocuk bakımı, ekonomik sorunlar, istihdam, boş zaman, bekâr annelik, sosyal ağlar, beslenme, etnik ve göçmen bağlamlar, duygular ve refah gibi farklı boyutlar ile değerlendirme yapılmıştır.

Temel Bulgular

Çalışmanın bulgularına göre, annelik normları zaman içerisinde süreklilik ve değişkenlik gösterebilmektedir. Normların dönüşüm potansiyelleri ise, kadınların yükselen eğitimleri ve ekonomik statüleri, aile yapılarındaki değişimler, dijital platformlarda görünür olan annelik modeli gibi etkenlerle açıklanmıştır. Bununla birlikte neoliberal taleplerin annelik üzerindeki baskıyı beslediği yönünde bir değerlendirme yapılmıştır. Bu çalışmanın bulguları beş norm ve annelik türü etrafında şekillendirilmiştir:

1. Şimdiki Anne: Çocuğa Karşı Dikkatli Olma Normu

Bu annelik türü, anneliğin en temel ve geleneksel normlarından biri olan “çocuğa dikkat etme” ilkesine dayanmaktadır. Bu anlayış, çocuk bakımı sürecinde en iyi rolün anneler tarafından alınabileceği fikrini savunmaktadır. Bu norma, İngiltere’deki emzirme kampanyaları örnek gösterilmiştir. İngiltere’deki emzirme kampanyaları, güvenli bağlanmanın fiziksel temasla sağlanabileceğini öne sürerek bu normu desteklemektedir.  

2. Gelecek Odaklı Anne: Çocuğun Başarılı Gelişimini Güvence Altına Alma Normu

“Gelecek Odaklı Anne” modeli, çocuğun başarılı gelişimini güvence altına almayı anneliğin temel normlarından biri olarak tanımlamaktadır. Bu norm, çocuğun önce fiziksel, ardından bilişsel gelişiminin optimize edilmesini anneden beklemektedir. Burada örnek olarak ABD’de yapılan araştırmalara dikkat çekilmiştir. Buna göre, annelerin hamilelik sırasında sağlıklı gıdalar tüketmesi ve doğumdan sonra emzirmesi gerektiği yönünde toplumsal beklentiler, çocuğun gelişimini güvence altına almayı önemseyen normu desteklemektedir.

3. Çalışan Anne: İstihdamı Anneliğe Entegre Etme Normu

Bu normda, istihdama katılım ve annelik rolü arasındaki denge ele alınmıştır. Burada, literatürdeki bazı tartışmalara değinilmiştir. Bu çalışmada, literatürde, annelerin iş yükünün çocuklarına ayırdıkları zaman ve enerjiyi azaltmaması gerektiğine dair yaygın görüşlerin bulunduğu ifade edilmiştir. Özellikle tam zamanlı istihdamın çocukların refahı üzerinde olumsuz etkiler yaratabileceğine dair örnekler olduğu belirtilmiştir. Bununla birlikte, bazı çalışmalarda, anneliğin istihdamla uyumlu olabileceği vurgulanmış ve çocuk bakımının sorumlu bir şekilde devredilmesinin annelik sorumluluğunu sürdürmenin bir yolu olarak görülebileceği ifade edilmiştir. İş yaşamı ve annelik rolü arasındaki dengeyi ele alan bu norm, çocuk bakımının yalnızca annenin sorumluluğunda olmadığını vurgulamaktadır.

4. Kamusal Anne: Kontrolde Olma Normu

“Kamusal Anne” modeli, anneliğin sosyal normlar çerçevesinde nasıl denetlendiğine odaklanmaktadır. Bu tartışmalara göre, annelerin hem özel hem de kamusal alanda bilinçli ve kontrollü bir annelik pratiği sergilemeleri gerektiği vurgulanmıştır. Burada annelerin bedenleri, duyguları, annelik performansları ve çocukları üzerinde kontrolü sağlamaları gerektiği düşüncesi öne çıkmaktadır. Bu norm, anneliği sürekli denetlenen ve değerlendirilen bir pratik olarak konumlandırırken annenin hem kendi bedeni hem de çocuğu üzerindeki hâkimiyetini vurgulamaktadır.

5. Mutlu Anne: Memnun Olmanın Normu

“Mutlu Anne” modeli, anneliğin mutlulukla özdeşleştirilmesi ve annelerin bu role dair memnuniyet göstermelerinin beklenmesi şeklinde açıklanmıştır. Literatürdeki tartışmalara göre, anneliğin mutlulukla ilişkilendirilmesinin, kadınların çocuk sahibi olma kararlarını dolaylı olarak etkileyebileceği ve annelik deneyimlerinde belirleyici bir unsur olacağı ifade edilmektedir.

Sonuç

Bu çalışma, anneliğe ilişkin sosyal normları inceleyerek Batılı, eğitimli ve sanayileşmiş toplumlarda annelik pratiklerinin nasıl şekillendiğini analiz etmiştir. Bu analiz sonucunda, annelik üzerine beş farklı tür ve bu türlerden beklenen rolleri ortaya koymuştur. Buna göre, şimdiki anne çocuğuna en iyi bakımı sağlamakla yükümlü görülürken, gelecek odaklı anne çocuğunun başarısını garanti altına almakla sorumlu tutulmaktadır. Çalışan anne, annelik rolü ile iş hayatını uyumlu hâle getirmesi beklenen bir figür olarak tanımlanırken, kamusal anne, çeşitli sosyal ilişkilerinde anneliğini kontrol eden bir rol üstlenmektedir. Son olarak, mutlu anne, annelik rolü içinde tatmin olmuş ve bu kimliği memnuniyetle sürdüren bir figür olarak öne çıkmaktadır. Eleştirel feminist ve kesişimsel perspektifler ışığında yapılan incelemeler, annelik normlarının değişen ve çoğu zaman çelişkili beklentiler üreten yapısını göstermektedir. Literatürdeki tartışmalar ve analizler, annelik normlarının katı bir çerçevede sabitlenmediğini, aksine toplumsal, ekonomik ve kültürel dönüşümlerle sürekli yeniden biçimlendiğini göstermektedir. Annelik normlarının değişimi ise kadınların eğitim seviyeleri ve sosyal konumlarının yükselmesi ile mümkün görülmektedir.

Kaynak

Schmidt, E.-M., Décieux, F., Zartler, U., & Schnor, C. (2023). What makes a good mother? Two decades of research reflecting social norms of motherhood. Journal of Family Theory & Review, 15(1), 57–77. https://doi.org/10.1111/jftr.12488