Ekran Küçük Çocukların Sosyal Gelişimine Zarar Veriyor mu? Ebeveyn Katılımı, Çocukların Ekran Süresi ve Sosyal Yetkinlikleri Arasındaki Boylamsal İlişkiler

Giriş

Erken çocuklukta sosyal yetkinlik; iş birliği yapabilme, paylaşma, özerklik ve kurallara uyum sağlama gibi becerilerle tanımlanır ve çocukların hem okul başarısının hem de psikolojik dayanıklılığının temelidir. Dijital çağda, küçük çocukların ekran başında geçirdiği süreler hızla artarken bu durumun sosyal gelişimleri üzerindeki etkisi ciddi kaygılar doğurmuştur. Ekranın (TV, tablet, telefon, bilgisayar) aşırı kullanımının çocukların sosyal gelişimini nasıl etkilediği ve ebeveyn etkileşiminin bu ilişkideki yeri önemli araştırma alanları olmuştur. Bu doğrultuda mevcut çalışma, özellikle ebeveyn katılımı, çocuğun ekran süresi ve sosyal yetkinlik gelişimi arasındaki uzun vadeli ilişkiyi irdelemektedir.

Amaç

Bu araştırmanın amacı, 3-5 yaş arası çocuklarda ebeveyn katılımı ve ekran süresinin sosyal yetkinlik gelişimine etkisini incelemek ve ekran süresinin, ebeveyn katılımı ile sosyal yetkinlik arasındaki ilişkide bir aracı (mediator) işlevi görüp görmediğini test etmektir. Çalışmada, ebeveynin çocukla geçirdiği kaliteli zaman, çocuğun günlük ekran süresi ve sosyal yetkinlik düzeyi üç yıl boyunca izlenmiştir.

Yöntem

• Tasarım ve Örneklem: Bu araştırma, Tayvan’da yürütülen ulusal “Kids in Taiwan” boylamsal projesi kapsamında gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın örneklemini 2.037 çocuk ve aileleri oluşturmuştur. Çocukların ortalama yaşı ilk ölçümde 3 (Dalga 1), ikinci ölçümde 4 (Dalga 2), üçüncü ölçümde 5’tir (Dalga 3).
• Ölçümler:
• Ebeveyn Katılımı: Anne ve baba ile ilgili öğrenme etkinlikleri, bakım, oyun, ve duygusal destek gibi konuları kapsayan beş maddelik ölçek kullanılmıştır.
• Ekran Süresi: Çocukların TV ve dijital cihazlarda (bilgisayar, tablet, telefon) geçirdiği günlük ortalama süre aileler tarafından raporlanmıştır.
• Sosyal Yetkinlik: Bağımsızlık, girişkenlik, sosyallik ve kurallara uyum gibi hususları kapsayan toplam 13 maddelik, ebeveyn değerlendirmesine dayalı bir ölçme aracı kullanılmıştır.
• Analiz: Önce tanımlayıcı istatistikler, korelasyon ve regresyon analizleri ile temel ilişkiler incelenmiştir. Ardından regresyon ile sosyal yetkinlikteki değişim ve sosyal yetkinliğin öngörücüleri incelenmiştir. Son aşamada yapısal eşitlik modellemesi kullanılarak çapraz gecikmeli (cross-lagged) ve aracı etkiler test edilmiştir.

Temel Bulgular

• Ebeveyn katılımı sosyal yetkinliği güçlendiriyor. 

3 yaşındaki çocuklarda, ebeveynin çocukla daha fazla vakit geçirmesinin, oyun oynamasının ve duygusal destek sunmasının, çocukların 5 yaşındaki sosyal yetkinliğini anlamlı biçimde artırdığı görülmüştür. Bu etki iki yıl boyunca devam etmiştir.

• Artan ekran süresi sosyal gelişimi olumsuz etkiliyor. 

Günlük ekran süresi yüksek olan çocuklarda sosyal yetkinlik (paylaşma, iş birliği, bağımsızlık vb.) daha düşük bulunmuştur. Ekran başında geçirilen süre arttıkça çocukların akran ilişkilerinin ve grup içinde uyumunun azaldığı görülmüştür.

• Ebeveyn katılımı, ekran süresini azaltıyor. 

Ebeveynin çocukla aktif ilgisi arttıkça, çocuğun günlük ekran başında geçirdiği süre azalmıştır. Yani aktif ebeveynlik, ekran bağımlılığı riskini düşürmede koruyucu rol oynamaktadır.

• Ekran süresi, ebeveyn katılımı ile sosyal yetkinlik arasındaki ilişkide aracı rol üstleniyor. 

Ebeveyn katılımı düşük olan çocuklar, daha çok ekrana yönelmekte ve bu durum sosyal gelişimi olumsuz etkilemektedir. Yapısal modelde ekran süresi, ebeveyn katılımı ile sosyal gelişim arasındaki yolun önemli bir kısmını aracı olarak taşımaktadır.

• Cinsiyet ve sosyoekonomik duruma göre ekran süresi farklılaşıyor. 

Kız çocuklarının ekran süresi erkeklere kıyasla daha düşüktür ve sosyal yetkinlik puanları daha yüksektir. Sosyoekonomik durumu yüksek olan ailelerde ebeveyn katılımının daha fazla ve sosyal yetkinliğin daha yüksek, ekran süresinin daha düşük olduğu gözlemlenmiştir.

• Yaş arttıkça ekran süresi azalıyor, sosyal yetkinlik artıyor. 

Çocuklar büyüdükçe ekran süreleri azalırken sosyal yetkinlikte doğal bir artış gözlemlenmiştir. Özellikle 3-5 yaş arası dönemde, ebeveynin çocuğa sunduğu alternatif sosyal ve sportif aktiviteler ekran süresini daha da azaltmaktadır.

Sonuç

Bu çalışma ile, erken çocukluk döneminde ekran süresi, ebeveyn katılımı ve sosyal yetkinlik arasındaki karmaşık ilişkiler, 2.000’den fazla çocuk ve ailenin üç yıl boyunca izlenmesi ile ayrıntılı biçimde ortaya konmuştur. Sonuçlar, çocukların sosyal gelişiminin yalnızca teknolojiyle ne kadar vakit geçirdikleriyle değil, aynı zamanda ebeveynlerinin onlarla ne ölçüde aktif ve etkileşimli vakit geçirdiğiyle de şekillendiğini göstermektedir. Yüksek ebeveyn katılımı, çocuklarda sosyal yetkinliği artıran en güçlü öngörücülerden biri olarak öne çıkarken yüksek ekran süresi ise sosyal gelişimi olumsuz etkilemektedir. Politika ve uygulama açısından, çocukların ekran başında geçirdiği sürenin sınırlandırılması, çocukla birlikte geçirilen zamanın artırılması ve alternatif sosyal etkinliklerin teşvik edilmesi yönünde öneriler sunulmuştur.

Kaynak: Ma, S., Li, J., & Chen, E. E. (2022). Does Screen Media Hurt Young Children’s Social Development? Longitudinal Associations Between Parental Engagement, Children’s Screen Time, and Their Social Competence. Early Education and Development, 35(1), 10-25. https://doi.org/10.1080/10409289.2022.2151401