Sosyal Medyada Ruhsal Sağlık Sorunlarının Temsilini İncelemek İçin Hangi Yöntemler Kullanılıyor? Sistematik Bir İnceleme

Giriş

Makalede, son yıllarda sosyal medya platformlarının ruh sağlığının temsili üzerine yapılan akademik araştırmalarda önemli bir veri kaynağı hâline geldiği ortaya konulmaktadır. Sosyal medyada ruh sağlığının nasıl gösterildiğini inceleyen ve farklı sosyal medya platformları ile farklı araştırma yöntemleri kullanan akademik makalelerin sayısının artış gösterdiği ifade edilmektedir. Alanın hızla büyümesine rağmen, sosyal medyada ruh sağlığı temsiline odaklanan araştırmalarda kullanılan metodolojileri sistematik biçimde değerlendiren kapsamlı bir çalışmanın mevcut olmaması bir eksiklik olarak belirtilmiş; bu eksikliği gidermeye yönelik bir çalışma ortaya konulmuştur. 

Amaç 

Makale, sosyal medyada ruh sağlığı sorunlarının temsiline yönelik çalışmalarda kullanılan araştırma yöntemlerini kapsamlı bir şekilde incelemeyi ve değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu doğrultuda, mevcut araştırmaların metodolojik yaklaşımlarını özetleyerek güçlü ve zayıf yönlerini ortaya koymakta; literatürün mevcut durumuna ilişkin bütüncül bir bakış sunmaktadır. 

Yöntem 

Bu değerlendirme makalesinin yöntemi 4 başlık altında ele alınmıştır: 

• Arama Stratejisi ve Tarama Prosedürü
  Makale, 27 Eylül 2022’de yedi farklı veri tabanında (Ovid MEDLINE, PsycINFO, CINAHL, SCOPUS ve ProQuest Halk Sağlığı, Psikoloji ve Bilgisayar Bilimleri Veri Tabanları) sistematik arama yapmıştır. Aramalar yalnızca İngilizce, hakemli dergi makaleleriyle sınırlandırılmıştır. Sosyal medya, ruh sağlığı ve yöntem kavramlarını içeren anahtar kelimeler kullanılmıştır. 9.576 kayıt Covidence yazılımına aktarılmış, yinelenenler elenmiş, ardından başlık-özet ve tam metin taraması yapılmıştır.

• Uygunluk Kriterleri
  Makale, yalnızca bireysel kullanıcıların ürettiği sosyal medya içeriklerini analiz eden hakemli çalışmaların incelemeye dâhil edildiğini belirtmektedir. Reddit, Quora gibi web siteleri hariç, tüm sosyal medya platformları dâhil edilmiştir. Bununla birlikte konferans bildirileri, erişilemeyen tam metinler ve İngilizce dışı yayınlar değerlendirmenin dışında tutulmuştur. 

• Veri Çıkarma ve Sentez
  Makalede kullanılan veri çıkarma şablonu, önce 5 çalışma üzerinden tasarlanıp, ardından 5 ek çalışmada test edilerek geliştirilmiştir. Bu süreç bir hakem tarafından tamamlanmış ve ikinci hakem tarafından kontrol edilmiştir. Çıkarılan veriler, bibliyografik ve metodolojik ayrıntılardan oluşmuştur. 

• Makale Değerlendirmesi
  Makalede değerlendirilen çalışmalar, Kritik Değerlendirme Becerileri Programı (Critical Appraisal Skills Programme, CASP) yönergeleri ile değerlendirilmiştir. CASP, 10 maddelik bir kontrol listesi sunmuştur. Dâhil edilen çalışmalar, öncelikli olarak sosyal medyadan elde edilen metin tabanlı verileri analiz etmiştir; görüşme veya odak grup verileri içermediği için bazı CASP maddeleri (Madde 4: Araştırmaya katılımcı seçme yöntemi araştırmanın amacına uygun muydu? ve Madde 6: Araştırmacı ve katılımcılar arasındaki ilişki yeterince dikkate alındı mı?) hariç tutulmuştur. Bazı çalışmalar metin verilerini nicel olarak analiz etmiş olsa da CASP aracı ile değerlendirilmeye devam edilmiş ve nitel araştırmaya yönelik sorular, nicel analizleri de kapsayacak şekilde uyarlanmıştır. 

Değerlendirme 

Bu makalede, toplam 36 çalışma incelemeye dâhil edilmiştir. Değerlendirmeye yönelik alt başlıklar aşağıdaki gibi açıklanabilir: 

• Sosyal Medya Platformları ve Analiz Birimi

Makaleye dâhil edilen 36 çalışmanın çoğu, Twitter verilerini analiz etmektedir (%61,1). Diğer sosyal medya mecraları ise %13,9 ile Sina Weibo, %2,7 ile TikTok, %2,7 ile Pinterest olmuştur. Analizler; metin verileri (%77,8), görselleri (%8,3), videoları (%11,1), yorumları (%22,2) ve erişim metrikleri (%41,7) gibi konuları kapsamaktadır.  

• Ruh Sağlığı Durumları 

İncelenen makalelerde en sık rastlanan ruh sağlığı durumu %38,9 oranı ile şizofreni/psikoz olmuştur. Ruh sağlığı/ruh hastalığı %36,1 oranı, depresyon %33,3 oranı ile tespit edilmiştir. Bunları takip eden diğer çalışmalarda ise %11,1 ile bipolar bozukluk, %8,3 ile obsesif kompulsif bozukluk, %5,6 ile anksiyete ve %2,8 ile trikotillomani (saç koparma hastalığı) konu edinilmiştir. 

• Sosyal Medya İçerik Dili 

İncelenen makalelerde, farklı dillerdeki sosyal medya içerikleri de ele alınmıştır. Bu makalelerde analiz edilen içeriklerin %75,0’ı İngilizce, %13,9’u Çince, %5,6’sı Yunanca olmuştur. Bununla birlikte %8,4 oranı ile Türkçe, Fransızca ve Fince içerikleri ele alan bir çalışma da bulunmaktadır. 

• Yöntem 

Veri toplama yöntemi çoğu makalede, hashtag araması ile yapılmıştır. Belirli bir zaman diliminde toplanan veriler, 1 gün ile 10 yıl arasında değişiklik göstermiştir. Bazı araştırmalarda sosyal medya aramalarında tespit edilen tüm gönderiler incelenmiş, bazılarında ise gönderiler için bir sınırlandırma yapılmıştır. Değerlendirilen makalelerin çoğunluğu %69,4 oranı ile manuel insan tabanlı kodlamayla analiz yapmış ve bunların büyük kısmı %66,7 oranı ile içerik analizi kullanmıştır. Çalışmaların %13,9’u ise bilgisayar destekli kodlama ve insan tabanlı kodlamayı birlikte kullanmıştır. 

Sonuç 

Bu çalışma, sosyal medyada ruh sağlığının temsiline dair doğrudan bir içerik analizi sunmaktan ziyade, bu konuyu inceleyen araştırmalarda kullanılan yöntemleri değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda, sosyal medyada ruhsal sağlık sorunlarının temsilini inceleyen mevcut literatürü sistematik olarak özetlemekte ve metodolojik yaklaşımları eleştirel bir şekilde değerlendirmektedir. İnceleme, nitel veri analizinde insan tabanlı içerik analizinin baskın olduğunu, ancak sınırlı sayıda çalışmada bilgisayar destekli tekniklerin kullanıldığını ortaya koymaktadır. Çalışmaların özellikle metin tabanlı sosyal medya platformu olan Twitter üzerinden veri topladığı görülmüştür. Bu sebeple, görüntü ve video tabanlı platformların analizine de ihtiyaç duyulduğu sonucuna ulaşılmıştır. Mevcut literatürü sistematik olarak tarayan bu çalışma, sosyal medyada ruhsal hastalıkların temsiline odaklanan ve literatürü eleştirel bir şekilde ele alan ilk çalışma olmuştur. 

Kaynak: Tudehope, L., Harris, N., Vorage, L., & Sofija, E. (2024). What methods are used to examine representation of mental ill-health on social media? A systematic review. BMC Psychology, 12, 105. https://doi.org/10.1186/s40359-024-01603-1