Öğretmen Özelliklerinin Öğrenci Motivasyonunu ve Başarısını Ders, Okul Düzeyi, Cinsiyet ve Önceki Başarı Düzeyine Göre Nasıl Etkilediğinin İncelenmesi

Giriş

Öğretmenlerin yetkinlik, öğrenci merkezli öğretim, öğrencilere yakınlık ve coşku gibi farklı özellikleri, öğrencilerin akademik gelişimini önemli ölçüde etkilemektedir. Ancak öğretmenlerin bu özgün niteliklerinden hangilerinin, hangi öğrenci sonuçlarına (öz yeterlilik, ilgi ve başarı gibi) katkıda bulunduğu ve bu ilişkilerin hangi koşullar altında (ders, okul düzeyi, cinsiyet ve önceki başarı düzeyi) farklılaştığı literatürde tam olarak anlaşılamamıştır. Bu çalışma, öğrencilerin algıladığı bu dört öğretmen özelliğinin motivasyon ve başarı üzerindeki etkilerini inceleyerek alandaki bu boşluğu doldurmayı hedeflemektedir.

Amaç

Bu çalışmanın birincil amacı, öğrencilerin algıladığı dört öğretmen özelliğinin (yetkinlik, öğrenci merkezli öğretim, yakınlık ve coşku) öğrenci motivasyonu (öz yeterlilik ve ilgi) ve başarısı üzerindeki rolünü araştırmaktır. İkincil amaç ise bu yordayıcı ilişkilerin ders alanı, okul düzeyi, cinsiyet ve öğrencilerin önceki başarı düzeyi gibi değişkenler tarafından nasıl farklılaştığını belirlemektir.

Yöntem

• Veri Kaynağı ve Örneklem: Çalışmada, 2012 Gyeonggi Eğitim Panel Çalışması’ndan (Gyeonggi Educational Panel Study, GEPS 2012) alınan boylamsal veriler kullanılmıştır. Bu veri tabanı, Güney Kore’nin en kalabalık eyaleti olan Gyeonggi’deki 85 devlet ilkokulu ve özel ilkokuldan rastgele seçilen 3.541 dördüncü sınıf öğrencisiyle başlamıştır. Mevcut çalışma için veri kaybını telafi etmek amacıyla dördüncü dalgada 2.764 öğrenci daha eklenmiş ve böylece toplamda 306 ortaokuldan 5.740 öğrenciye ulaşılmıştır. Analiz edilen veriler 2015’ten 2020’ye kadar, Güney Kore’deki ortaokul (7-9. sınıflar) ve lise (10-12. sınıflar) dönemlerinin tamamını kapsamaktadır.
• Ölçüm Araçları:
• Bağımsız Değişkenler (Öğretmen Algıları): Öğrenciler tarafından bildirilen dört öğretmen özelliği ölçülmüştür. Bunlar, öğretmen yetkinliği, öğrenci merkezli öğretim, öğretmen yakınlığı ve öğretmen coşkusudur.
• Bağımlı Değişkenler (Öğrenci Sonuçları): Öğrencilerin öz yeterlilik ve ilgisi öz bildirim ölçekleri ile, akademik başarısı ise standardize edilmiş test puanları (z-puanlarına dönüştürülerek) ile ölçülmüştür.
• Veri Analizi: Her bir bağımlı değişken için öğrencilerin önceki başarı puanları kontrol edilerek iki düzeyli regresyon analizleri yapılmıştır. Cinsiyet ve önceki başarı düzeyinin moderatör rolü de ayrıca test edilmiştir. Yüksek örneklem büyüklüğünden kaynaklanabilecek küçük etkilere karşı, anlamlılık düzeyi 0,01 olarak belirlenmiştir.

Temel Bulgular

• Genel Etkiler: Öğrencilerin algıladığı öğretmen yetkinliği ve yakınlığı, öğrencilerin öz yeterliliğini, ilgisini ve başarısını çoğu bağlamda olumlu yönde yordamaktadır. Öğrenci merkezli öğretim algısı, öğrencilerin motivasyonunu artırırken başarıları üzerinde çelişkili sonuçlar üretmiştir. Öğretmen coşkusu ise motivasyon üzerinde zayıf ve bazen olumsuz bir etkiye sahip olmuştur.
• Yetkinlik ve Yakınlık: Öğretmen yetkinliği ve öğrenciye yakınlık, öğrencilerin motivasyon ve başarısını artıran faydalı özellikler olarak belirlenmiştir. Öğretmenin yetkinliği, ders ve okul düzeyinden bağımsız olarak öğrenci başarısını pozitif yönde yordayan tek değişkendir.
• Öğrenci Merkezli Öğretimdeki Çelişki: Öğrenci merkezli öğretim algısı, düşük başarı gösteren öğrencilerin motivasyonunu güçlendirirken, yüksek başarı gösteren öğrencilerin başarısını olumsuz etkilemiştir. Bu bulgu, bu yaklaşımın tüm öğrenciler için uygun olmayabileceğini ve özellikle yüksek başarı gösteren öğrencilerin yapılandırılmış, öğretmen odaklı öğretimi tercih edebileceğini düşündürmektedir.
• Önceki Başarının Düzenleyici Rolü: Öğretmen yetkinliği ve yakınlığının olumlu etkileri, düşük başarılı öğrencilere kıyasla yüksek başarılı öğrenciler için daha güçlü bulunmuştur.
• Cinsiyetin Düzenleyici Rolü: Öğrenci merkezli öğretim algısının öğrencilerin öz yeterlilik ve ilgisi üzerindeki pozitif ilişkisi, kızlara kıyasla erkeklerde daha güçlü bulunmuştur.

Sonuç

Bu çalışma, öğrencilerin algıladığı öğretmen özelliklerinin öğrencilerin motivasyon ve başarısı üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olduğunu, ancak bu etkinin ders alanı, okul düzeyi, cinsiyet ve önceki başarı düzeyi gibi bağlamsal faktörlere göre değiştiğini göstermektedir. Öğretmen yetkinliği ve öğrencilere yakınlık gibi özellikler, öğrenciler için genel olarak faydalı ve başarıyı artıran yordayıcılardır. Buna karşılık, öğrenci merkezli öğretim ve öğretmen coşkusu, bazı öğrencilerde olumlu sonuçlar üretse de tüm öğrenciler için aynı faydayı sağlamamaktadır.

Kaynak: Shin, D. D., Park, S., Kim, J. A., Nagengast, B., & Bong, M. (2025). Examining how teachers’ characteristics impact student motivation and achievement across subject, school level, gender, and prior achievement level. Social Psychology of Education, 28(1), 145. https://doi.org/10.1007/s11218-025-10104-x