Özerklik Desteği ve Öğrencilerin Algıladığı Sosyal-Duygusal Yeterlilik: Ebeveynlerin Bildirdiği Sosyal-Duygusal Becerilerin Tahmini

Giriş

Sosyal-duygusal yeterlilik, bir öğrencinin kendi duygularını yönetme, iyi kararlar alma, sosyal etkileşimlerde etkili olma ve başkalarını anlama gibi bilgi ve becerileri kapsayan okul başarısı için kritik bir beceri setidir. Son zamanlarda, öğrencilerin algıladıkları sosyal-duygusal yeterliliğin de bu süreçteki rolü dikkat çekmektedir. Algılanan sosyal yeterlilik, bir bireyin sosyal etkileşimleri ve duygusal deneyimleri yönetme yeteneklerine olan güvenini ifade eder. Bu güven, kişisel gelişimi teşvik eder ve kişilerin inançlarını yansıtan davranışlarda bulunmalarını sağlar. Ancak algılanan sosyal yeterliliğin sosyal-duygusal becerilerle ilişkisini ve öğrenciye sağlanan özerklik desteğinin algılanan sosyal yeterlilik üzerindeki potansiyel katkılarını araştıran çalışmalar yetersizdir. Bu çalışma, bu boşlukları doldurmayı hedeflemektedir.

Amaç

Bu çalışmanın temel amacı, Avustralyalı lise öğrencilerinde “Algılanan Sosyal-Duygusal Yeterlilik” (ASDY, İng. Perceived Social-Emotional Competence, PSEC) ile ebeveynler tarafından bildirilen sosyal-duygusal beceriler arasındaki ilişkiyi incelemektir. Ayrıca, okul dönemi başında algılanan öğretmen ve ebeveyn özerklik desteğinin öğrencilerin ASDY’sini ve ebeveynlerin bildirdiği becerileri ne ölçüde tahmin ettiğini araştırmaktır.

Yöntem

• Örneklem ve Prosedür: Çalışma, 373 Avustralyalı öğrenci ve onların velileri/vasileri ile gerçekleştirilmiştir. Veriler, bir okul döneminin başında (Zaman 1) ve sonunda (Zaman 2) toplanmıştır. Zaman 1’de öğrenciler, öğretmen ve ebeveynlerinden aldıkları özerklik desteğini bildirmiş, Zaman 2’de ise ASDY’lerini değerlendirmişlerdir. Ebeveynler ise Zaman 2’de çocuklarının sosyal-duygusal becerilerini raporlamışlardır.
• Ölçüm Araçları:
• Algılanan Sosyal-Duygusal Yeterlilik (ASDY): 20 maddelik bir ölçekle beş alt boyutta (kendini ifade etme, hoşgörü, sosyal düzenleme, duygu düzenleme ve duygusal farkındalık) ASDY ölçülmüştür.
• Özerklik Desteği: Öğretmen ve ebeveyn özerklik desteği, her biri dört madde içeren ölçeklerle değerlendirilmiştir.
• Ebeveyn Tarafından Bildirilen Sosyal-Duygusal Beceriler: Ebeveynler, çocuklarının beş becerisini (liderlik, kültürel yeterlilik, takım çalışması, bilişsel yeniden değerlendirme ve duygusal yansıtma) değerlendirmişlerdir.
• Veri Analizi: Değişkenler arasındaki ilişkileri incelemek için yapısal eşitlik modellemesi (Structural Equation Modelling, SEM) kullanılmıştır.

Temel Bulgular

• ASDY ve Sosyal-Duygusal Beceriler Arasındaki İlişki: Öğrencilerin genel ASDY algısı, ebeveynler tarafından bildirilen beş sosyal-duygusal becerinin hepsiyle olumlu yönde ilişkili bulunmuştur. ASDY’nin spesifik alt boyutlarının da, bir istisna dışında, ilgili ebeveyn tarafından bildirilen beceriyle benzersiz bir şekilde ilişkili olduğu tespit edilmiştir (örneğin kendini ifade etme yeterliliği ile liderlik becerisi, duygusal farkındalık ile duygu yansıtma becerisi). Ancak sosyal düzenleme yeterliliği ile takım çalışması becerisi arasında bir ilişki bulunamamış ve liderlik becerisiyle negatif yönlü bir ilişki olduğu gözlenmiştir.
• Özerklik Desteğinin Etkisi:
• Ebeveyn Desteği: Ebeveynlerden alınan özerklik desteği, öğrencilerin sosyal-duygusal alanlardaki genel yeterlilik algısıyla olumlu ve anlamlı bir şekilde ilişkilendirilmiştir (β=0,42, p<0,001).
• Öğretmen Desteği: Öğretmenlerden alınan özerklik desteği ise iki spesifik ASDY faktörüyle olumlu ve anlamlı bir şekilde ilişkilendirilmiştir: kendini ifade etme (β=0,32, p<0,01) ve sosyal düzenleme (β=0,34, p<0,01).
• Ek Analizler: Ebeveyn özerklik desteğinin, doğrudan ebeveynler tarafından bildirilen beş sosyal-duygusal becerinin tümünü de anlamlı şekilde yordadığı bulunmuştur. Öğretmen özerklik desteği ise bu becerileri tek başına yordamamıştır.

Sonuç

Bu çalışma, öğrencilerin sosyal-duygusal yeterlilik algısının ebeveynler tarafından bildirilen sosyal-duygusal becerilerin sergilenmesinde ne kadar önemli olduğunu doğrulamıştır. Ebeveynlerin ve öğretmenlerin özerklik desteğinin öğrencilerin sosyal-duygusal yeterlilik algısıyla ilişkili olduğu görülmüştür. Ebeveynlerin özerklik desteği, öğrencide daha geniş ve genel bir yeterlilik hissi oluştururken, öğretmenlerin özerklik desteği daha çok okul ortamıyla ilgili olan spesifik becerilere (kendini ifade etme ve sosyal düzenleme) katkıda bulunmaktadır. Bu bulgular, okullardaki sosyal-duygusal öğrenme (SDÖ, İng. social-emotional learning, SEL) programları için önemli çıkarımlar sunmaktadır. Öğretmenler ve ebeveynler, öğrencilerin sosyal-duygusal becerilerini geliştirmek için onlara daha fazla seçim ve karar verme fırsatı sunarak özerkliklerini desteklemelidir. Özellikle öğretmenler, sınıf içi etkinliklerde farklı fikirleri teşvik ederek ve etkili grup çalışması üzerine sohbetler başlatarak öğrencilerin belirli becerilere olan güvenini artırabilirler.

Kaynak: Collie, R. J., & Ryan, R. M. (2025). Autonomy support and students’ perceived social-emotional competence: predicting parent-reported social-emotional skills. Social Psychology of Education, 28(1), 116. https://doi.org/10.1007/s11218-025-10079-9