Öğretmenlerin Öğrenci Akran Etkileşimlerine Rehberlik Etme Rolü: Öğretmen Adaylarının Algıları

Giriş

Akran etkileşimleri, öğrencilerin gelişimini ve öğrenmesini güçlü bir şekilde etkileyen önemli bir faktördür. Olumlu akran etkileşimleri, akademik başarıyı artırmanın yanı sıra öğrencilerin sosyal duygusal refahına da katkıda bulunur. Ancak sadece öğrencilere etkileşim fırsatları sunmak, her zaman olumlu sonuçlar garanti etmediği için öğretmenlerin bu etkileşimlere rehberlik etme rolü hayati önem taşımaktadır. Bireylerin zihinsel temsilleri ve anlayışları olarak tanımlanan bu rol algıları, nihayetinde gerçek öğretim uygulamalarını şekillendirdiği için büyük önem taşımaktadır. Bu çalışma, gelecekteki öğretim uygulamalarını şekillendirme potansiyeli taşıyan öğretmen adaylarının bu role ilişkin bakış açılarına ışık tutmaktadır.

Amaç

Bu çalışmanın amacı, öğretmen adaylarının akran etkileşimlerine rehberlik etme rolüne ilişkin algılarını derinlemesine incelemektir. Bu amaç doğrultusunda, sadece öğretmenlerin üstlenebileceği spesifik rolleri tanımlamakla kalmayıp aynı zamanda bu rollerin birleşimiyle oluşan daha bütüncül “rol profilleri”ni de ortaya çıkarmak hedeflenmiştir. Çalışma, ayrıca bir dersin başında ve sonunda öğretmen adaylarının algılarının nasıl değiştiğini ve geliştiğini takip ederek eğitim sürecinin bu kavramlar üzerindeki etkisini anlamayı amaçlamaktadır.

Yöntem

Bu çalışma, hem nitel hem de nicel yöntemleri birleştiren karma bir yöntem kullanmaktadır. Araştırma, etkileşim ve sosyal duygusal beceriler üzerine teori ve pratiği birleştiren, bir sömestir süren zorunlu bir ders kapsamında gerçekleştirilmiştir.

• Örneklem: Çalışma, Finlandiya’daki 2. sınıf öğretmen eğitimi programına kayıtlı 98 öğretmen adayıyla (ortalama yaş 22) yürütülmüştür.
• Veri Toplama: Öğretmen adaylarına, dersin başında ve sonunda olmak üzere yaklaşık altı ay arayla “öğretmenin akran etkileşimlerine rehberlik etme rolü hakkındaki düşünceleri”ni açıklayan tek bir açık uçlu soru sorulmuştur.
• Veri Analizi: Analiz iki aşamadan oluşmuştur:
1. Nitel İçerik Analizi: Öğretmen adaylarının yanıtları, sekiz spesifik öğretmen rolünü belirlemek için analiz edilmiştir. Bu roller, daha sonra Organizasyon ve Yönetim, Sosyal Duygusal ve Öğretimsel olmak üzere üç geniş boyutta gruplandırılmıştır.
2. Kümeleme Analizi: Belirlenen spesifik roller, öğretmen adaylarının rol algılarına dair daha bütüncül bir perspektif sunmak amacıyla küme analizine tabi tutularak beş farklı “rol profili” oluşturulmuştur.

Temel Bulgular

• Spesifik Roller ve Boyutlar: Öğretmen adaylarının kavramları, üç ana boyuta ayrılan sekiz spesifik rolü ortaya çıkarmıştır. Bunlar: Organizasyon ve Yönetim (Organizatör, Yönetici, Gözlemci), Sosyal Duygusal (Teşvik Edici, Uyum Sağlayıcı) ve Öğretimsel (Eğitmen, Koç, Model) rolleridir.
• Rollerin Yaygınlığı ve Değişimi:
• Yaygınlık: Öğretmen adayları en çok Organizasyon ve Yönetim rollerinden bahsetmiş, bunu Öğretimsel roller takip etmiştir. Sosyo-duygusal roller en az belirtilenler olmuştur.
• Zaman İçindeki Değişim: Dersin başında ve sonunda belirtilen rollerin genel sıklığı benzer kalmasına rağmen, bireysel düzeyde büyük değişimler yaşanmıştır. Öğretmen adaylarının %68,4’ü, ders boyunca farklı bir rol profiline geçiş yapmış; adaylarda Gözlemci ve Uyum Sağlayıcı rolleri daha belirgin hâle gelirken, Koç rolü azalmıştır.
• Rol Profilleri: Küme analizi sonucunda beş farklı rol profili tanımlanmıştır:
• Özerkliği Teşvik Edici: Bu, en yaygın profildir ve öğrencilere özerklik ve inisiyatif alanı tanımayı önceliklendirir. Bu profildeki öğretmen adayları, öğrencilerin etkileşimlerini bağımsız bir şekilde yönetmelerine olanak tanırken aynı zamanda Gözlemci, Teşvik Edici, Uyum Sağlayıcı ve Koç gibi rolleri dengeli bir şekilde birleştirir. Böylece, yönlendirici olmaktan ziyade destekleyici bir yaklaşım sergilerler.
• Kapsayıcı Eğitmen: Bu profilin temelinde Eğitmen rolü yer alır. Ancak sadece akademik rehberlikle sınırlı kalmaz, aynı zamanda teşvik edici ve organizatör gibi rollerle öğrencilerin sosyal duygusal refahını da destekler. Bu öğretmenler, öğrencilere akademik rehberlik sağlarken, her öğrencinin kendisini değerli ve katılıma açık hissettiği güvenli bir ortam yaratmaya çalışır.
• Gözlemci Eğitmen: Bu profil, Gözlemci ve Eğitmen rollerinin baskın olduğu bir yaklaşımdır. Bu öğretmen adayları, akran etkileşimlerini yakından gözlemlemeyi, akademik zorlukları tespit etmeyi ve zorluklar ortaya çıktığında anında yardım sağlamayı temel bir görev olarak görürler.
• Yönetici Lider: Belirgin şekilde Yönetici rolüne odaklanan bir profildir. Bu roldeki öğretmen adayları, akran etkileşimlerini denetleyen ve yönlendiren merkezî bir figür olarak kendilerini konumlandırırlar.
• Belirsiz: Bu profil, öğretmen adaylarının açık ve belirgin bir rol kavramı sunamadıkları, yanıtlarının “belirsiz” olarak kodlandığı durumlardan oluşmaktadır.
• Rol Geçişleri: “Yönetici Lider” ve “Gözlemci Eğitmen” profillerine sahip öğretmen adayları, dersin sonunda daha çok “Özerkliği Teşvik Edici” profile doğru bir geçiş sergilemiştir.

Sonuç

Bu çalışma, öğretmen adaylarının akran etkileşimlerine rehberlik etme konusundaki rol algılarının oldukça çeşitli olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak öğretmen adayları, akran iş birliği için önemli olan sosyal duygusal rolleri diğer organizasyonel ve öğretimsel rollere kıyasla daha az vurgulamaktadır. Bu durum, öğretmen eğitim programlarının müfredatında sosyal duygusal becerilere daha fazla önem verilmesi gerektiğini göstermektedir. Bulgular ayrıca, öğretmen adaylarının algılarının eğitimleri süresince önemli ölçüde değiştiğini (rol profillerinin %68,4’ü değişmiştir) ve bu değişimin teori ile pratiğin etkileşimiyle şekillendiğini göstermektedir. Bu nedenle, öğretmen adaylarına, eğitimleri boyunca farklı rolleri deneyimleme, bu rolleri yansıtma ve esnek bir şekilde uyarlama fırsatları sunulması önerilmektedir.

Kaynak: Heinimäki, O. P., Kajamies, A., Tiilikainen, M., & Vauras, M. (2025). The role of teachers in guiding student peer interactions: conceptions of pre-service teachers. Social Psychology of Education, 28(1), 133. https://doi.org/10.1007/s11218-025-10088-8