İsveçli Babaların Ebeveyn İzni Kullanımı Üzerine Bir Araştırma

Babaların ebeveyn izni kullanımı, zaman içinde artış gösteren ve teşvik edici politikalarla gündeme gelen bir konudur. İsveç’te ebeveyn izni kullanımının önemli bir belirleyicisi, iznin esnekliğidir; izin günlerinin %80’inin çocuğun 4 yaşına gelmeden önce kullanılması gerekmektedir. Ülkedeki ebeveynlik izni reformları, babaların izin kullanım oranlarını artıran yenilikler getirmiştir. Ebeveynler, gelire bağlı olarak toplam 195 gün izin hakkına sahiptir. Bu çalışma, anne ve babaların gelir ve eğitim düzeylerini temel alarak babaların ebeveyn izni kullanımını incelemekte ve İsveç bağlamında, ebeveyn izni paylaşımının teşvik edildiği bir ülkede “Hangi babalar izin almıyor?” sorusu üzerinden iznin paylaşımını değerlendirmektedir.

Amaç:

Bu çalışma, İsveç’te ebeveyn izni paylaşımını inceleyerek, babaların izin kullanımında yalnızca babaların bireysel özelliklerinin değil, anne faktörünün de etkisini ele almaktadır. Çalışma, babaların ve annelerin ekonomik ve eğitimsel kaynaklarının birleşiminin, babaların izin süresini nasıl şekillendirdiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. 

Yöntem

Metodoloji 

Bu araştırma, 2016 ve 2017 yıllarında doğan çocukların babalarının, çocuğun ilk 24 ayındaki ebeveyn izni kullanımını inceleyen nicel bir çalışmadır. Çalışma dönemi, çocuğun bakım gereksiniminin en yüksek olduğu ve ebeveyn izninin en yoğun şekilde kullanıldığı zaman dilimini kapsamaktadır. Analiz kapsamında, babaların ve annelerin ekonomik durumlarının ve eğitim düzeylerinin, babaların ebeveyn izni kullanımına olan etkileri çok değişkenli lojistik regresyon yöntemiyle değerlendirilmiştir.

Veri Toplama 

Bu çalışmada, İsveç Sosyal Sigorta Kurumu ve İsveç İstatistik Kurumu tarafından sağlanan idari kayıt verileri kullanılmıştır. Veriler, İsveç’te ikamet eden tüm kişileri kapsamaktadır. Veri seti, ebeveynlerin yaş, diğer çocuklar, göç durumu gibi demografik özelliklerinin yanı sıra yıllık kazançlar, ebeveyn izni gibi bilgileri de içermektedir. Örneklem yaklaşık 200.000 çocuğu kapsamaktadır. Ebeveynleri birlikte yaşamayan çocuklar veya çocuğun ilk 24 ayında ayrılan ebeveynlerin çocukları da örnekleme dâhil edilmiştir. Bununla birlikte, yalnızca ortak velayete sahip çiftler ele alınmıştır. Bağımlı değişken, babanın çocuğun ilk 24 ayında aldığı ebeveyn izni gün sayısıdır ve üç kategoriye ayrılmıştır: 0 gün, 1-90 gün ve 91 veya daha fazla gün.

Veri Analizi 

Çok değişkenli lojistik regresyon yönteminin kullanıldığı bu çalışmada, babaların ve annelerin yıllık kazançları ve eğitim düzeyleri dikkate alınmıştır. Kazanç verileri, çocuğun doğumundan önceki yılın yıllık gelirlerini içermektedir; hiç kazancı olmayanlar ayrı bir kategoriye dâhil edilmiştir. Eğitim düzeyi ise İsveç eğitim kayıtlarından alınmıştır. 

Bulgular 

• Babaların gelir düzeyine göre izin kullanım tercihleri farklılaşmaktadır.

En düşük ve en yüksek gelirli babalar, hiç izin kullanmama eğilimi açısından en yüksek seviyededir. Orta gelirli babalar arasında kısa süreli izin kullanma eğilimi artarken, yüksek gelir grubunda bu eğilim sabit kalmaktadır. 

• Annenin geliri ile babaların izin kullanımı arasında bir ilişki gözlemlenmektedir. 

Annenin geliri yükseldikçe, babaların uzun süreli izin kullanma olasılığı artarken, kısa süreli izin kullanma olasılığı azalmaktadır. Orta gelir düzeyindeki annelerde ise babaların kısa veya uzun süreli izin kullanma olasılığı net bir şekilde değişmemektedir. Bununla birlikte babaların gelirinin olmadığı ve annenin gelirinin yüksek olduğu durumlarda da babaların izin kullanmama eğilimi daha yüksek olmuştur. 

• Kısa süreli izin kullanımı gelir durumuna göre değişiklik göstermektedir. 

Kısa süreli izin (1-90 gün) almak yaygın görülmüş ve babaların yaklaşık yarısının da kısa süreli izni tercih ettikleri ifade edilmiştir. Ancak geliri olmayan veya çok düşük gelirli babalar arasında bu durum daha az görülmüştür. Annenin geliri yüksek olduğunda, orta ve yüksek gelirli babaların kısa süreli izin kullanmaktan kaçınma eğiliminde oldukları tespit edilmiştir. 

• Uzun süreli izin kullanımı gelir durumuna göre değişiklik göstermektedir. 

Geliri olmayan babaların, annenin hiç geliri olmasa ya da geliri düşük olsa da uzun süreli izin kullanmaya yatkın oldukları gözlemlenmiştir; annenin geliri arttıkça bu eğilim azalmıştır. Geliri olan babalarda ise annenin ortalamanın üzerindeki geliri, uzun süreli izin kullanımını artırmıştır.

• Eğitim düzeyi izin kullanma durumunu etkilemektedir. 

İlkokul mezunu babaların hiç izin kullanmama eğilimi gösterdikleri ifade edilmiştir. Buna karşılık, hem anne hem de baba yükseköğretim mezunu olduğunda, kısa süreli izin kullanma eğilimi azalmış ve uzun süreli izin kullanma olasılığı artmıştır; yani yüksek eğitim düzeyi uzun süreli izni teşvik etmiştir.

Sonuç 

Bu çalışmanın temel bulgusu, ebeveyn izni kullanımının yalnızca babanın özellikleriyle değil, hem babanın hem de annenin kaynakları ve özellikleriyle yakından ilişkili olduğunu göstermektedir. Hiç izin kullanmayan babalar genellikle düşük eğitim düzeyine sahipken, en yüksek gelirli babalar da izin kullanmaktan kaçınmaktadır. İzin kullanma olasılığı ise özellikle annenin geliri yüksek olduğunda, orta ve orta-üst gelirli babalarda en yüksek seviyededir. Ayrıca, her iki ebeveyn de yüksek eğitimli olduğunda, babaların uzun süreli izin kullanma olasılığı artmakta ve izin paylaşımının daha çok müzakere yoluyla gerçekleştiği ifade edilmektedir. 

Kaynak: Duvander, A.-Z., & Fahlén, S. (2025). To Take Leave or Not to Take and How Long to Take? A Study on Swedish Fathers’ Parental Leave Use. Journal of Family Issues, 46(6), 1050-1078. https://doi.org/10.1177/0192513X251329594