İş-Aile Çatışması ve Çift Gelirli Ailelerde İkinci Çocuk Sahibi Olma Niyeti: Ebeveyn Tükenmişliğinin Etkisi ve Büyükanne-Büyükbaba Desteğinin Belirleyici Rolü

İş-aile çatışması, modern toplumlarda bireylerin hem iş hem de aile rollerini dengede tutmasını zorlaştıran kritik bir sorundur. Bu çalışma, Çin’deki iki çocuk politikası bağlamında iş-aile çatışmasının ikinci çocuk sahibi olma niyeti üzerindeki etkilerini kapsamlı bir şekilde incelemektedir. Araştırma, işten aileye ve aileden işe yönelen çatışmaların bireylerin karar alma süreçleri üzerindeki etkisini analiz etmektedir. Bu analiz sırasında, ebeveyn tükenmişliği ve büyükanne-büyükbaba desteği gibi önemli aracılık ve düzenleyici faktörler de ayrıntılı olarak değerlendirilmektedir. Makale, çift yönlü çatışmaların doğurganlık kararları üzerindeki olumsuz etkilerine dikkat çekerken, büyükanne-büyükbaba desteğinin bu olumsuz etkileri azaltmadaki potansiyelini vurgulamaktadır. Bununla birlikte, ebeveyn tükenmişliğinin çatışma ve doğurganlık niyeti arasındaki ilişkiyi nasıl şekillendirdiği ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Çalışma, düşük doğurganlık oranlarıyla mücadelede aile içi destek mekanizmalarının ve kurumsal düzeyde sağlanacak yardımın önemine dair politika yapıcılar için değerli çıkarımlar sunmaktadır. Bu yönüyle, araştırma, iş-aile dinamikleri ve doğurganlık kararları üzerine çalışan sosyal bilimciler ve uygulayıcılar için önemli bir kaynak niteliği taşımaktadır.

Amaç

Bu makalenin amacı, Çin’deki çift gelirli ailelerde iş ve aile yaşamı arasındaki çatışmaların, ikinci çocuk sahibi olma niyeti üzerindeki etkilerini incelemektir. Araştırma ayrıca, ebeveyn tükenmişliği ve büyükanne-büyükbaba desteğinin bu ilişki üzerindeki aracı ve düzenleyici rollerini incelemeyi hedeflemektedir.

Yöntem

Metodoloji: Bu çalışma, nicel bir araştırma metodolojisi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. 1072 katılımcının yer aldığı iki dalgalı boylamsal bir model uygulanarak iş-aile çatışması ve aile-iş çatışması ile ikinci çocuk sahibi olma niyeti arasındaki ilişkiler değerlendirilmiştir. 

Veri Toplama: Bu çalışmada veri toplama süreci iki dalgalı boylamsal anketler aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırma, Çin’in altı farklı bölgesinde, ekonomik ve sosyal çeşitliliği yansıtacak şekilde seçilen çift gelirli aileler arasında yürütülmüştür. İlk aşamada, anaokulundan ortaokula kadar çocukları bulunan ebeveynlere iş-aile çatışması ve aile-iş çatışması, büyükanne-büyükbaba desteği ve demografik değişkenlere ilişkin sorular içeren bir anket uygulanmıştır. Altı ay sonra, aynı katılımcılara ebeveyn tükenmişliği ve ikinci çocuk sahibi olma niyetiyle ilgili soruları içeren ikinci bir anket gönderilmiştir. Katılımcılar, anketlere çevrim içi platformlar (WeChat ve QQ) üzerinden erişmiştir. İlk dalgada 2332 anket toplanmış, uygun olmayan yanıtlar elendikten sonra 1072 katılımcıdan oluşan bir örneklem oluşturulmuştur. Verilerin geçerliliğini sağlamak amacıyla ölçekler önce dil ve kültürel uyarlamalara tabi tutulmuş, ardından doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır.

Veri Analizi: Bu çalışmada veri analizi süreci, çoklu regresyon modelleri ve yapısal eşitlik modelleme (SEM) teknikleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Öncelikle, iş-aile çatışması, ebeveyn tükenmişliği ve büyükanne-büyükbaba desteği gibi değişkenlerin arasındaki ilişkileri anlamak amacıyla doğrulayıcı faktör analizi uygulanmıştır. Daha sonra, dolaylı ve doğrudan etkileri test etmek için Bootstrap yöntemi kullanılmış ve bu bağlamda 5000 yineleme ile güven aralıkları hesaplanmıştır. Moderasyon ve aracılık ilişkilerini değerlendirmek için hiyerarşik regresyon modelleri uygulanmış, büyükanne-büyükbaba desteğinin düzenleyici rolü ve ebeveyn tükenmişliğinin aracılık etkisi detaylı şekilde analiz edilmiştir. Tüm analizler, Stata ve AMOS yazılımları kullanılarak yürütülmüştür.

Temel Bulgular

Araştırmacıların ortaya koyduğu temel bulgulara göre, iş-aile çatışması, çift gelirli ailelerde ikinci çocuk sahibi olma niyeti üzerinde önemli bir etkendir. Bu etkiler, dört ana tema etrafında şekillenmiştir:

• İş-aile çatışması, aile-iş çatışmasına kıyasla daha güçlü bir etkiye sahiptir: İş-aile çatışması, ebeveynlerin ikinci çocuk sahibi olma niyetini daha fazla olumsuz etkilemiştir. Bu durum, iş yükünün aile içindeki rollerle doğrudan çatışmaya yol açtığını göstermektedir. Aile-iş çatışmasının etkisi ise daha sınırlı kalmıştır.
• Ebeveyn tükenmişliği, iş-aile çatışması ile doğurganlık niyeti arasındaki ilişkide aracılık rolü üstlenmektedir: Hem iş-aile çatışması hem aile-iş çatışması, ebeveyn tükenmişliğini artırmakta; bu da ikinci çocuk sahibi olma niyetini zayıflatmaktadır. Tükenmişlik, ailevi sorumlulukların duygusal yükünü artırarak bireylerin doğurganlık kararlarını etkilemektedir.
• Büyükanne-büyükbaba desteği, iş-aile çatışmasının etkilerini hafifletmektedir: Büyükanne-büyükbaba desteği, ebeveyn tükenmişliğini azaltarak işten aileye çatışmanın olumsuz etkilerini zayıflatmıştır. Ancak bu destek, aile-iş çatışması üzerinde benzer bir düzenleyici etki göstermemiştir.
• Ebeveyn tükenmişliği, iş tükenmişliğinden daha belirgin bir etkiye sahiptir: Çalışma, iş-aile çatışmasının doğurganlık kararlarına etkisinde ebeveyn tükenmişliğinin, iş tükenmişliğine göre daha belirleyici olduğunu ortaya koymuştur. Bu bulgu, çatışma türleri ve etkileri arasındaki farkları vurgulamaktadır.

Sonuç

Bu makale, çift gelirli ailelerde iş-aile çatışmasının ikinci çocuk sahibi olma niyeti üzerindeki etkilerini detaylı bir şekilde incelemektedir. Araştırma, hem iş-aile çatışması ve aile-iş çatışması, ebeveyn tükenmişliğini artırarak doğurganlık niyetini olumsuz etkilediğini ortaya koymuştur. İşten aileye çatışmanın etkisinin daha belirgin olduğu ve bu çatışmanın büyükanne-büyükbaba desteği ile hafifletilebildiği vurgulanmaktadır. Bununla birlikte, büyükanne-büyükbaba desteğinin aile-iş çatışması üzerindeki etkisinin sınırlı olduğu bulunmuştur. Ebeveyn tükenmişliği, iş-aile çatışması ile doğurganlık kararları arasındaki ilişkide önemli bir aracılık rolü üstlenmiştir. Çalışma, iş yükü ve aile sorumluluklarının dengelenmesinde dış destek mekanizmalarının önemini vurgulayarak, politika yapıcılar için değerli çıkarımlar sunmaktadır. Sonuç olarak, iş-aile çatışmasının ve tükenmişliğin azaltılmasına yönelik stratejilerin geliştirilmesi, doğurganlık oranlarının artırılması ve aile refahının desteklenmesi açısından kritik bir öneme sahiptir.

Kaynak

Li, X., Wang, C., Zhang, S., Wei, H., & Zhang, Y. (2024). Work–family conflict and the intention of having a second child in dual-income families: The mediating role of parental burnout and the moderating role of grandparenting support. Journal of Child and Family Studies, 33(1), 12-28. https://doi.org/10.1007/s10826-024-02972-2