Dekolonizasyon Müfredatı ve Pedagoji: Disiplinler ve Küresel Yükseköğretim Bağlamları Arasında Karşılaştırmalı Bir İnceleme
Dekolonizasyon, eğitimde ve özellikle yükseköğretimde önemli bir kavram olarak öne çıkmaktadır. Bu makale, yükseköğretimde müfredat ve pedagojiyi dekolonize etme çabalarını incelemekte, farklı disiplinler ve coğrafi bağlamlar arasındaki dekolonizasyon pratiklerini karşılaştırarak anlamlarını, uygulamalarını ve karşılaşılan zorlukları ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Temel Amaçlar
1. Dekolonizasyon Tanımlarının İncelenmesi: Dekolonizasyonun farklı disiplinlerde ve yükseköğretim bağlamlarında nasıl tanımlandığını araştırmak.
2. Dekolonizasyonun Gerçekleştirilme Sürecinin İncelenmesi: Yükseköğretimde müfredat ve eğitim bağlamında dekolonizasyonun nasıl gerçekleştiğini incelemek.
3. Dekolonizasyon Sürecinde Karşılaşılan Zorlukların İncelenmesi: Yükseköğretimde dekolonizasyon süreçlerinde karşılaşılan zorlukları ve sınırlılıkları belirlemek.
Yöntem
1. Literatür Taraması: 207 makale ve kitap bölümü incelenmiştir. Bu çalışmalar, İngilizce olarak yayınlanmış ve küresel yükseköğretimde dekolonizasyon pratiklerini ele almıştır. Literatür taramasında ERIC, ProQuest, JSTOR, Taylor&Francis, Web of Science ve Google Scholar veri tabanları kullanılmıştır.
2. Jeopolitik Bilgi Çerçevesi: Walter Mignolo’nun “jeopolitik bilgi” kavramı, çalışmanın çerçevesini oluşturmuştur. Bu çerçeve, bilginin politik ve toplumsal olarak konumlandığını ve her bilginin yerel tarihlerden etkilendiğini vurgular.
3. Analiz Yöntemi: NVivo yazılımı kullanılarak tematik analiz yapılmış ve anlamlı kalıplar belirlenmiştir.
Temel Bulgular
1. Dekolonizasyon Tanımları: Çalışmanın bulgularında dekolonizasyon, üç temel anlamda ele alınmıştır:
• Kısıtlamaların Tanınması: Bilgi sistemlerindeki tek kültürlü perspektiflerin veya hiyerarşilerin tanınması.
• Bilgi sisteminin bozulması: Kolonyal/ Avrupa merkezli bilgi sistemlerinin merkezden uzaklaştırılması, bu sistemlere meydan okunması.
• Alternatiflere Yer Açma: Kolonyal olmayan bilgi sistemlerine ve uygulamalarına yer açılması.
2. Dekolonizasyonun Hayata Geçirilmesinde Dört Yöntem:
• Bilginin Konumunun Sorgulanması: Müfredatın dominant bilgi sistemleri içerisindeki konumunun sorgulanması.
• Kapsayıcı Müfredat Oluşturma: Avrupamerkezci bilgi sistemlerinin ötesine geçerek kapsayıcı bir müfredat oluşturma.
• İlişkisel Öğretim ve Öğrenme: Öğretim ve öğrenme süreçlerinde ilişkisel yaklaşımların benimsenmesi.
• Toplum ve Sosyopolitik Hareketlerle Bağlantı Kurma: Yükseköğretim kurumları ile topluluklar ve sosyopolitik hareketler arasında bağlantı kurulması.
Sonuç
Çalışma, dekolonizasyonun yükseköğretimde müfredat ve pedagoji bağlamında çok yönlü bir kavram olduğunu ortaya koymaktadır. Farklı coğrafi, disipliner ve kurumsal bağlamlarda, dekolonizasyon pratiklerinin anlamları ve uygulamaları değişiklik göstermektedir.
Bu, bilginin ve eğitim pratiklerinin politik ve toplumsal olarak yerel tarihlerden etkilendiğini göstermektedir. Çalışmanın bulguları, küresel bağlamda yükseköğretimde hâlâ kolonizasyonun izlerinin görüldüğüne işaret etmektedir. Dekolonizasyon süreçlerinde karşılaşılan zorluklar, daha kapsayıcı ve adil eğitim sistemleri oluşturma çabalarının önündeki engelleri vurgulamaktadır. Çalışma, eğitimciler, araştırmacılar ve politika yapıcılara, dekolonizasyon çabalarını desteklemek için bu zorlukları dikkate almalarını ve daha sürdürülebilir stratejiler geliştirmelerini önermektedir.
Çalışmada bu dört ana yöntemin gelişmesinde coğrafi bağlamlarda farklılıkların gözlemlendiğine dikkat çekilmiştir. Dekolonizasyonun gerçekleştiği yer/ülke, dekolonizasyonun nasıl tanımlandığının ve hayata geçirildiğinin en önemli belirleyicisi olarak görülmüştür.
3. Karşılaşılan Zorluklar:
Dekolonizasyon süreçlerinde karşılaşılan beş ana zorluğa dikkat çekilmiştir:
• Öğrenci Direnci: Öğrencilerin dekolonizasyon çabalarına karşı direnç göstermesi.
• Bağlam: Kurum türü, kültürü ve disiplin bağlamı.
• Sistematik/Strüktürel Engeller: Politikalar, liderlik desteğinin eksikliği.
• Kaynaklara Erişim Eksikliği: Bilgi, fon ve personel eksikliği.
• Bilgi Sistemlerinin Birbiriyle İç İçe Geçmişliği: Saf bir yerel, bölgesel
bilgi sisteminin bulunmayışı, özellikle postkolonyal ve beyaz yerleşimci bağlamlarında bilgilerin birbiriyle iç içe geçmiş olması.
Kaynak: Shahjahan, R. A., Estera, A. L., Surla, K. L., & Edwards, K. T. (2022). “Decolonizing” curriculum and pedagogy: A comparative review across disciplines and global higher education contexts. Review of Educational Research, 92(1), 73-113. https://doi.org/10.3102/00346543211042423