Öğretmenleri Güçlendirmek: Duygusal Bozukluğu Olan Öğrenciler için Modüler Sınıf İçi Müdahale Yaklaşımının Pilot Uygulaması

Duygusal bozukluk (DB) tanısı olan öğrenciler, diğer özel eğitim kapsamındaki öğrencilere kıyasla daha yoğun davranışsal zorluklar sergilemektedir; saldırganlık, sözlü çatışma, sınıf kurallarına uymama, okuldan uzaklaştırma alma ve devamsızlık gibi sorunlar bu öğrencilerde daha sık görülmektedir. DB’li öğrencilere ders veren öğretmenler ise çoğu zaman yüksek stres, tükenmişlik, yetersiz hazırlık ve sınırlı hizmet içi eğitim nedeniyle bu davranışlara etkili biçimde müdahale etmekte zorlanmaktadır. Okullarda kanıta dayalı davranış yönetimi stratejilerinin gerçekte ne kadar uygulandığının bilinmemesi, öğretmenlerin yaşadığı sorunları daha da derinleştirmektedir. Öğretmenler çoğu zaman bu stratejilere ilişkin güvenilir bilgilere kolayca ulaşamamakta, hangi yöntemin kendi sınıfı için uygun olduğuna karar vermekte zorlanmakta ve uygulama sırasında yeterli destek alamamaktadır. Bu durum da araştırmalarda önerilen yöntemlerle sınıfta yaşanan gerçek uygulamalar arasındaki farkın büyümesine yol açmaktadır.Bu ihtiyaçlara yanıt olarak geliştirilen “DB’si olan Öğrencilerle Çalışan Öğretmenlere Kanıta Dayalı Modüler Danışmanlık Yaklaşımı” (Modular-Based Consultation Using Evidence-Based Practices for Teachers of Students with ED, MOTIVATED) öğretmenlerin sınıflarında kullanabilecekleri modüler ve kanıta dayalı müdahaleler sunmakta; öğretmenlere sınıflarının ihtiyaçlarına uygun modülü seçme, uygulama planı hazırlama ve uygulamaya geçiş süreçlerinde aktif koçluk desteği sağlamaktadır. Modüler yapı, “her sınıfa uyan tek bir müdahale” yerine, öğretmenlerin kanıta dayalı uygulamaları kendi sınıflarının ihtiyaçlarına göre daha esnek, uygulanabilir ve sürdürülebilir biçimde seçip kullanmalarına olanak tanımaktadır. Bu pilot çalışma, MOTIVATED’ın sınıf ortamında ne ölçüde uygulanabilir olduğunu, öğretmen ve öğrenci sonuçlarını nasıl etkilediğini ve yaklaşımın uygulama maliyetini incelemektedir.

AMAÇ

Bu araştırmanın amacı, MOTIVATED yaklaşımının sınıf ortamındaki etkilerini ve uygulanabilirliğini kapsamlı biçimde değerlendirmektir. Bu doğrultuda çalışma; yaklaşımın sınıf genelinde problem davranışları azaltıp akademik katılımı artırmada etkili olup olmadığını, öğretmenlerin öz yeterliklerini ve sınıfla kurdukları ilişkileri güçlendirip güçlendirmediğini, öğretmenlerin MOTIVATED’ı ne kadar anlaşılır, uygulanabilir ve sosyal açıdan kabul edilebilir bulduklarını ve seçtikleri modüllere ne ölçüde sadık kalabildiklerini incelemektedir. Araştırma ayrıca, MOTIVATED’ın uygulama maliyetini değerlendirerek yaklaşımın pratik açıdan sürdürülebilirliğine ilişkin bir çerçeve sunmayı hedeflemektedir.

YÖNTEM

Bu araştırma, MOTIVATED yaklaşımının sınıf ortamında uygulanabilirliğini, öğretmen ve öğrenci davranışları  üzerindeki etkisini ve öğretmenler tarafından nasıl değerlendirildiğini incelemek amacıyla deneysel ve pilot bir randomize kontrollü tasarımla yürütülmüştür. Öğretmenler iki gruba rastgele atanmıştır: MOTIVATED müdahalesi uygulayan grup ve kontrol grubu. Araştırma tasarımı, öğretmenlerin seçtikleri modülü koçluk desteğiyle uygulamalarına olanak tanıyarak yaklaşımın hem uygulama kalitesini hem de kısa dönem etkilerini değerlendirmeyi hedeflemiştir. Uygulama süreci, öğretmenler arasında 8 ila 13 hafta arasında değişmiştir.

• Katılımcılar: Araştırmaya, ABD’nin güneydoğusunda büyük bir şehrin yakınında bulunan 3 okul bölgesindeki 10 ilkokuldan toplam 16 öğretmen katılmıştır. Okulların 4’ü kent, 5’i banliyö ve 1’i kırsal bölgededir. 9’u okul devlet okulu, 1’i özel okuldur. Katılımcılar, DB’li öğrencilerin bulunduğu ve literatürde self-contained classroom olarak geçen küçük özel eğitim sınıflarında görev yapan öğretmenlerdir. Öğretmenlerin sınıflarında 2 ila 9 arasında öğrenci (M = 6) bulunmaktadır ve tüm sınıflarda birden fazla DB tanılı öğrenci bulunmaktadır.
• Müdahale Grupları: Katılımcı öğretmenler rastgele şekilde iki gruptan birine atanmıştır: MOTIVATED müdahalesi grubu ve kontrol grubu.
  - MOTIVATED Grubu: MOTIVATED grubundaki öğretmenler, bir araştırma koçu eşliğinde üç aşamalı bir süreçten geçmiştir:

1. Modül Seçimi: Öğretmenler, koçla yaptıkları yarı yapılandırılmış görüşmelerde sınıfın ihtiyaçlarını değerlendirerek en uygun modülü seçmiştir. Eğer birden fazla seçenek uygun görünürse, uygulamaya başlanacak modül koçla birlikte belirlenmiştir.

2. Uygulama Planının Hazırlanması: Seçilen modül için öğretmen ve koç birlikte ayrıntılı bir Öğretmen Ders Planı oluşturmuştur. Bu plan, müdahalenin sınıfta nasıl ve hangi adımlarla uygulanacağını düzenlemiştir.

3. Öğretmen Eğitimi ve Koçluk: Öğretmenler, modülü uygulamadan önce yaklaşık 30 dakikalık bir Davranış Becerisi Eğitimi almış; modelleme, rol yapma ve geri bildirim aşamalarını içeren bu eğitim, öğretmen modülü %80 doğrulukla uygulayabildiğinde tamamlanmıştır. Ardından öğretmenler en az 3 hafta boyunca haftalık gözlem ve geri bildirimle desteklenen bir koçluk sürecinden geçmişlerdir.

- Kontrol Grubu: Bu gruptaki öğretmenler, herhangi bir ek müdahale almadan okuldaki mevcut uygulamalarını sürdürmüştür; nitekim araştırmanın amacı da MOTIVATED grubundaki değişimi, kontrol grubuyla
karşılaştırarak müdahalenin etkisini değerlendirmektir.

•  Ölçüm Araçları: Araştırmada hem öğrenci davranışlarını hem , öğretmen deneyimlerini değerlendirmek için birden fazla ölçüm aracı , kullanılmıştır.

1. Doğrudan Sınıf Gözlemleri (Planned Activity Check): Araştırma ekibi, her hafta öğretmenlerin sınıflarına giderek öğrencilerin davranışlarını
doğrudan gözlemlemiştir ve bu tüm çalışma boyunca devam etmiştir. Bu gözlemler iki şekilde yapılmıştır:

- a. Akademik Katılım Gözlemi: Öğrencilerin derse katılıp katılmadığını anlamak için 30 saniyelik aralıklarla sınıf gözlemlenmiştir. Öğrencinin derse odaklanması, çalışma yapması, öğretmeni dinlemesi gibi davranışlar “akademik katılım” olarak sayılmıştır.
- b. Problem Davranış Gözlemi: Öğrencilerin istenmeyen davranışları (örneğin yerinden kalkmak, uygunsuz konuşmak, talimatları takip etmemek) kısa zaman aralıkları içinde kaydedilmiştir. Bunun için “kısmi aralık kaydı” denilen yöntem kullanılmıştır; yani bir aralık içinde problem davranışı en az bir kez görüldüyse o aralık “Problem davranışı var” olarak işaretlenmiştir.

2. Öğretmen Değerlendirmeleri (Direct Behavior Rating Single-
Item Scale): Öğretmenlerden, sınıflarındaki öğrencilerin davranışlarını kısa bir derecelendirme formu ile değerlendirmeleri istenmiştir. Bu form iki tür bilgiyi ölçmektedir: sınıfın ne kadar derse katıldığı ve problemlerin sınıf içinde ne sıklıkla yaşandığı. Bu değerlendirmeler %0-%100 arası yüzdelik bir çizelgeden oluşmakta, “hiçbir zaman”, “bazen”, “her zaman” gibi sözel karşılıklar içermektedir.

3. Öğretmen Anketleri: İki alanda öğretmenlerdeki değişim nicel ölçüm yöntemleriyle incelenmiştir. Bu iki ölçek, müdahale öncesi ve sonrası öğretmenlere verilmiş ve öğretmenlerin bu süreçteki değişimleri gözlemlenmiştir.
- a. Öğretmen Öz Yeterliği Ölçeği (Teacher’s Sense of Efficacy Scale): Öğretmenlerin kendilerini sınıf yönetimi, öğrenci katılımını artırma ve öğretim stratejilerini kullanma konusunda ne kadar yeterli hissettikleri 9’lu Likert ile ölçülmüştür.
- b. Öğretmen-Öğrenci İlişkisi Ölçeği (Student–Teacher Relationship Scale): Öğretmenlerin öğrencilerle olan ilişkisi yakınlık ve çatışma boyutlarıyla 5’li Likert üzerinden ölçülmüştür. Araştırmada özel eğitim sınıflarına uyarlanmış kısa bir form kullanılmıştır.

4. Sosyal Geçerlik Değerlendirmesi: Müdahalenin öğretmenler tarafından ne kadar uygulanabilir, anlaşılır ve faydalı bulunduğunu değerlendirmek için Müdahale Kullanım Derecelendirme Ölçeği (Usage Rating Profile-Intervention [Revised]) uygulanmıştır. Bu ölçüm, müdahale sonrası yalnızca MOTIVATED grubundaki katılımcılarla bu yaklaşıma ilişkin memnuniyetlerini ölçme amacıyla yapılmıştır.

5. Uygulama Sadakati: MOTIVATED grubundaki öğretmenlerin uyguladıkları modülü kurallarına uygun şekilde uygulayıp uygulamadığını belirlemek için koç ve öğretmen tarafından doldurulan kontrol listeleri kullanılmıştır. Bu listeler, müdahale adımlarının ne kadarının doğru uygulandığını yüzdelik olarak raporlamaktadır.

6. Maliyet Ölçümü: Araştırmacılar, uygulamanın maliyetini belirlemek
için personel zamanı, gözlem süreleri, eğitim ve koçluk faaliyetlerini ayrıntılı biçimde kaydetmiştir. Bu veriler, öğrenci başına maliyeti hesaplamak amacıyla analiz edilmiştir.

TEMEL BULGULAR

1. Öğrenci Davranışlarında Olumlu
Değişim
Araştırmacıların doğrudan gözlemleri, MOTIVATED uygulamasının ardından öğrencilerin problem davranışlarında anlamlı azalma olduğunu göstermiştir.
• Problem davranışı içeren aralıkların oranı düşmüştür (β = -0,11).
• Problem davranışlarının gözlenme hızı da azalmıştır (β = -0,33).
Öğretmen değerlendirmeleri de bu bulguyu desteklemiş, öğretmenler sınıf içi problem davranışlarında belirgin bir azalma bildirmiştir. Araştırmacıların doğrudan gözlemlerinde, akademik katılımda istatistiksel olarak anlamlı bir artış bulunmamıştır; ancak eğilim olumlu yöndedir (β = 0,01). Buna karşın öğretmen değerlendirmeleri, öğrencilerin derse katılımında anlamlı düzeyde artış olduğunu göstermiştir. Modüllerin çoğunun akademik katılımı doğrudan hedeflememesi, doğrudan gözlemlerdeki sınırlı artışı açıklamaktadır.

2. Öğretmen Öz Yeterliğinde
İyileşme
MOTIVATED grubundaki öğretmenlerin öz yeterlik puanları, kontrol grubuna göre artış göstermiştir. En belirgin gelişmeler şu alt boyutlarda görülmüştür: sınıf yönetimi ve problem davranışı kontrol etme, öğretim stratejilerini kullanma. Bu durum, sınıf genelinde problem davranışlarının azalmasının, öğretmenlerin sınıf kontrolüne dair öz güvenini artırdığını göstermektedir.

3. Öğretmen-Sınıf İlişkileri
Öğretmen-sınıf ilişkisinde hem kontrol hem MOTIVATED grubunda büyük değişiklik olmamıştır. Bu sonucun üç açıklaması makalede yer almaktadır:
• Başlangıç puanları zaten çok yüksektir; değişim alanı sınırlıdır.
• Hiçbir öğretmen, ilişki geliştirmeye yönelik modülü seçmemiştir.
• Öğretmen-Öğrenci İlişkisi Ölçeği’nin bireysel öğrenci yerine sınıf geneline uyarlanmış versiyonunun, ilişkilerdeki farklılıkları hassas biçimde yakalayamama ihtimali vardır.

4. MOTIVATED Müdahalesinin
Geçerliliği
Öğretmenlerin sosyal geçerlik değerlendirmeleri MOTIVATED yaklaşımının anlaşılır, kabul edilebilir, uygulanabilir ve okul ortamı ile uyumlu bulunduğunu göstermektedir. Özellikle öğretmenlerin kendi belirledikleri bir rutin üzerinde çalışmaları, modülün uygulama adımlarının koç ile birlikte planlanması, aktif koçluk ve geri bildirim süreci öğretmenlerin yöntemi benimsemesini kolaylaştırmıştır.

5. Uygulama Sadakati
Öğretmenlerin seçtikleri modülleri uygulama doğruluğu %80-%100 aralığında bulunmuştur (ortalama %94). Uygulama kalite puanları tüm
öğretmenlerde %100’dür. Bu bulgular, aktif ve sürekli koçluk sürecinin uygulama doğruluğunu önemli ölçüde desteklediğini göstermektedir.

6. Müdahalenin Maliyet Analizi
Öğrenci başına düşen toplam maliyet:
• Personel maliyeti: 336 dolar
• Tesis maliyeti: 8 dolar En çok zaman ve maliyet gerektiren faaliyet koç öğretmen toplantıları ve gözlemleridir.

SONUÇ

Bu pilot çalışma, MOTIVATED yaklaşımının duygusal bozukluğu olan öğrencilerin bulunduğu sınıflarda uygulanabilirliğini ve etkilerini değerlendirmiştir. Bulgular, yaklaşımın sınıf genelindeki problem davranışlarını istikrarlı şekilde azalttığını göstermektedir. Hem araştırmacı gözlemleri hem de öğretmen değerlendirmeleri, müdahale uygulandığında problem davranışlarında belirgin bir düşüş saptamıştır. Akademik katılımda doğrudan gözlemlerde anlamlı bir artış görülmese de, öğretmen değerlendirmeleri öğrencilerin derse katılımında belirgin bir iyileşme olduğunu göstermiştir. Öğretmen çıktıları incelendiğinde, MOTIVATED uygulayan öğretmenlerin özellikle sınıf yönetimi ve problemdavranışları kontrol etme alanlarında öz yeterliklerinin arttığı görülmüştür. Buna karşın, öğretmen-sınıf ilişkilerinde anlamlı bir değişim gözlenmemiştir; bu durum, başlangıç düzeylerinin yüksek olması ve ilişki odaklı modüllerin seçilmemesiyle açıklanabilir. Sosyal geçerlik bulguları öğretmenlerin MOTIVATED’ı anlaşılır, uygulanabilir ve değerli bulduklarını göstermiştir. Yüksek uygulama doğruluğu ve uygulama kalitesi, koçluk sürecinin etkili işlediğini desteklemiştir. Maliyet analizinde ise en fazla maliyetin koç öğretmen toplantıları ve gözlemlerden oluştuğu görülmüştür. Genel olarak çalışma, MOTIVATED yaklaşımının uygulanabilir olduğunu ve olumlu davranışsal sonuçlar üretebildiğini düşündürmektedir.