Öğretmen Perspektifinden Güvenli ve Etkili Öğrenme Ortamlarının Bileşenleri

COVID-19 pandemisi, okullarda akademik kayıpların yanı sıra öğrencilerin sosyal becerilerinde gerileme, motivasyon düşüşü, davranış sorunları ve duygusal zorluklarda artışa yol açmıştır. Bu durum, sınıflarda güvenli ve düzenli bir öğrenme ortamı oluşturulmasını güçleştirmiş; öğretmenlerin hem davranış yönetimi hem de sosyal duygusal destek verme sorumluluklarını belirgin biçimde artırmıştır. Özellikle pandemi sonrası dönemde öğrencilerin duygu düzenleme, akran ilişkilerini yönetme ve sınıf içinde uyumlu davranma becerilerindeki zayıflamalar, sosyal duygusal öğrenmenin (SDÖ)
sınıf ikliminin yeniden inşasında kritik bir rol üstlenmesine neden olmuştur.
Bu süreçte öğretmenler, artan bu ihtiyaçlara yanıt verebilmek için sınıf içi
uygulamalarını yeniden uyarlamış; ilişkisel yaklaşımlar, duygusal destek ve SDÖ temelli sınıf rutinleri daha fazla önem kazanmıştır. Bu çalışma, öğretmenlerin sınıf içi uygulamaları yeniden uyarlamada karşılaştıkları duygusal ve davranışsal zorlukları, güvenli ve etkili bir sınıf ortamı oluşturmada kullandıkları teknikleri ve okul iklimiyle sosyal duygusal öğrenmeye ilişkin değerlendirmelerini çok yöntemli bir yaklaşımla inceleyerek mevcut duruma bütüncül bir bakış sunmayı amaçlamaktadır.

AMAÇ

Araştırmanın amacı, pandemi sonrası dönemde ilköğretimde (3. sınıftan 8. sınıfa kadar) görev yapan öğretmenlerin, öğrencilerinin duygusal ve davranışsal ihtiyaçlarına karşılık vermede karşılaştıkları zorlukları, güvenli ve etkili sınıf ortamı oluşturmak için kullandıkları stratejileri, okul iklimi ve SDÖ’ye ilişkin algılarını belirlemektir.

YÖNTEM

Bu araştırma, ilköğretim öğretmenlerinin pandemi sonrası dönemde karşılaştıkları sosyal, duygusal ve davranışsal sınıf içi zorlukları tespit etmek ve etkili bulunan uygulamaları ortaya koymak amacıyla çok yöntemli (multimethod) bir desenle yürütülmüştür. Çalışmada nitel ve nicel veriler toplanmıştır. Bu tasarım, hem öğretmenlerin algılarını nicel olarak karşılaştırmaya hem de uygulamada karşılaştıkları sorunları ve çözümleri doğrudan kendi ifadeleriyle aktarmaya olanak sağlamıştır.

•  Katılımcılar: Araştırmaya, ABD’nin 13 farklı eyaletinden toplam 109 öğretmen katılmıştır. Katılımcıların %85,3’ü kadın ve büyük çoğunluğu beyazdır; öğretmenlik deneyimleri 0-5 yıldan 15+ yıla kadar geniş bir aralıkta değişmektedir. Öğretmenlerin %47,7’si 3-5. sınıflarda, %45,9’u 6-8. sınıflarda görev yapmaktadır; ayrıca katılımcıların yaklaşık yarısı büyükşehirlerden (metropolitan), diğer yarısı küçük şehirlerden (nonmetropolitan) gelmektedir. Araştırmanın bir diğer ayağında, bu öğretmenlerin arasından seçilen 50 kişi odak grup görüşmelerine katılmıştır. Bu grup, pandemi öncesi, pandemi dönemi ve pandemi sonrası öğretim deneyimine sahip eğitimcilerden oluşturulmuş; böylece pandemi sonrası sınıf ortamına ilişkin çok yönlü bir tablo elde edilmesi hedeflenmiştir.

• Veri Toplama Araçları

1. Nicel Veri Toplama Araçları

• Olumlu Davranış Müdahaleleri ve Destekleri Okul İklimi Ölçeği (Positive Behavioral Interventions and Supports [PBIS] School Climate Survey): Bu ölçek, öğretmenlerin (n = 109) görev yaptıkları okullara ilişkin okul iklimi algılarını ölçmek için kullanılmıştır. Ölçek; okul güvenliği, yetişkin-öğrenci ilişkileri, öğretim yapısı, veli katılımı gibi alt boyutları içermektedir. Dört dereceli Likert tipi yapı, öğretmenlerin pandemi sonrası okul ortamını ne ölçüde olumlu veya olumsuz değerlendirdiklerini nicel olarak analiz etmeye imkân tanımıştır.
• Öğretmenlerin Sosyal Duygusal Öğrenmeye Dair İnançları Ölçeği (Teacher Social and Emotional Learning [SEL] Beliefs Scale): Bu ölçek, öğretmenlerin (n = 50) sosyal duygusal öğrenmeye yönelik tutum ve inançlarını değerlendirmek amacıyla kullanılmıştır. Ölçek, öğretmenlerin SDÖ etkinliklerini uygularken kendilerini ne kadar rahat hissettiklerini, öğrencilerin SDÖ becerilerini geliştirmeye yönelik ne ölçüde istekli ve bağlı olduklarını ve okul kültürünün SDÖ uygulamalarını nasıl desteklediğine dair algılarını ölçmektedir. Beşli Likert tipi ölçek, pandemi sonrası dönemde öğretmenlerin SDÖ uygulamalarına ilişkin algılarının sistematik biçimde ölçülmesini sağlamıştır.

2. Nitel Veri Toplama Aracı

• Nominal Grup Tekniği (NGT) Odak Grup Görüşmeleri: Nitel veri, öğretmenlerle çevrim içi yürütülen yapılandırılmış odak grup görüşmeleri aracılığıyla toplanmıştır. NGT yöntemi; katılımcıların bireysel olarak fikir üretmesini, ardından bu fikirleri grup hâlinde tartışmasını ve son olarak, belirlenen sorun ve stratejilerin hangilerinin daha önemli olduğunu puanlayarak sıralamasını sağlayan sistematik bir tekniktir. Bu görüşmelerde, öğretmenlerden pandemi sonrası sınıflarında gözlemledikleri duygusal ve davranışsal zorluklar, sosyal beceri ve akademik ihtiyaçlar, etkili buldukları sınıf içi stratejiler üzerine ayrıntılı açıklamalar yapmaları istenmiştir. Bu puanlama süreci, yalnızca hangi sorunların sık yaşandığını değil, öğretmenlerin hangi konuları en acil ve öncelikli gördüklerini de ortaya koymuştur.

VERI ANALİZİ

• Nicel Veriler: PBIS School Climate Survey ve Teacher SEL Beliefs Scale üzerinden elde edilen puanların tanımlayıcı istatistikleri incelenerek analiz edilmiştir. İlkokul ve ortaokul düzeyleri ile metropolitan ve nonmetropolitan bölgeler arasındaki farklılıkları değerlendirmek amacıyla karşılaştırmalı istatistiksel testler uygulanmıştır. Bu analizler, okul iklimi ve SEL’e yönelik öğretmen değerlendirmelerindeki grup farklarını ortaya koymak için kullanılmıştır.
• Nitel Veriler: Çevrim içi nominal grup tekniği oturumlarından elde edilen
  katılımcı ifadelerinin içerik analiziyle kodlanması yoluyla çözümlenmiştir. Kodlama süreci sonucunda, öğretmenlerin pandemi sonrası sınıflarda karşılaştıkları duygusal, davranışsal ve akademik zorlukları ile etkili buldukları sınıf içi stratejileri yansıtan temalar oluşturulmuştur. Ayrıca NGT’nin puanlama aşaması, öğretmenlerin bu temalar arasında hangi sorun ve uygulamaları daha öncelikli gördüklerini belirlemek için kullanılmıştır.

TEMEL BULGULAR

Araştırmanın bulguları, pandemi sonrası sınıflarda öğretmenlerin hem duygusal hem davranışsal açıdan artan öğrenci ihtiyaçlarıyla karşı karşıya olduğunu göstermiştir. Öğrencilerde sosyal beceri gerilemesi, motivasyon düşüklüğü, dikkat sorunları ve davranış problemlerinin yaygınlaşması, sınıf yönetimini önceki yıllara kıyasla daha karmaşık hâle getirmiştir. Buna karşılık öğretmenler, ilişki merkezli yaklaşımlar, SDÖ uygulamaları ve yapılandırılmış sınıf rutinleri gibi stratejilerin sınıf ortamını istikrara kavuşturmada en etkili yöntemler olduğunu belirtmiştir.

• Pandemi Sonrası Ortaya Çıkan Başlıca Sorunlar

Öğretmenlerin büyük çoğunluğu, sınıflarında pandeminin etkilerini üç ana alanda gözlemlemiştir:

• Sosyal Beceri Eksiklikleri: Öğrencilerin akran ilişkilerinde zorlanma, çatışma çözme becerilerinde zayıflama.
• Davranışsal ve Duygusal Sorunlar: Dikkat dağınıklığı, huzursuzluk, duygusal dalgalanmalar ve artan davranış problemleri.
• Akademik Kayıplar: Önceki sınıf seviyesine ait bilgi ve becerilerde belirgin eksiklikler. Bu sorunlar, öğretmenlerin sınıf yönetimi yükünü belirgin şekilde artırmıştır.                                                                            

• Öğretmenlerin En Çok Tercih Ettiği Stratejilerin Etkisi

• İlişki kurma stratejileri, öğretmenler tarafından en etkili uygulama olarak görülmüştür. Öğrenciyi tanımak, ilgi alanlarına temas etmek ve olumlu iletişim kurmak, davranış düzenini ve akademik katılımı belirgin şekilde desteklemiştir.
• SDÖ temelli uygulamalar, öğrencilerin duygularını yönetmesini ve sınıf
  içinde daha uyumlu davranmasını kolaylaştırmıştır. Bu stratejiler arasında duygu farkındalığı çalışmaları, nefes egzersizleri ve sakinleştirme rutinleri bulunmaktadır.
• Veli ile düzenli iletişim, davranış sorunlarının yönetiminde tamamlayıcı bir rol oynamıştır.
• Öğretmenler, bu yöntemlerin öğrencilerin duygusal ihtiyaçlarını karşılamada ve sınıf düzenini sağlamada en etkili yaklaşım olduğunu belirtmiştir.

• Okul Türüne ve Bölgeye GöreFarklılıklar

• İlkokul öğretmenleri; okul iklimi, güvenlik algıları ve öğretmen- öğrenci etkileşimi açısından ortaokul öğretmenlerine göre daha olumlu değerlendirmeler yapmıştır.
• Küçük şehirlerdeki öğretmenler, okul iklimi ve veli katılımını büyük şehirlerde görev yapan öğretmenlere kıyasla daha olumlu görmüştür.
• İlkokul öğretmenleri, ortaokul öğretmenlerine kıyasla, çalıştıkları
  okullarda sosyal duygusal öğrenmenin daha yerleşmiş ve okul kültürü tarafından daha fazla desteklenen bir alan olduğunu ifade etmiştir.

• Öncelikli Sorunların Belirlenmesi

NGT sonuçları, öğretmenlerin en kritik buldukları iki sorunu açık biçimde ortaya koymuştur:

1. Destek eksikliği (zaman, kaynak ve iş birliği yetersizliği)
2. Öğrencilerin akranlarıyla sosyalleşme problemleri

En öncelikli görülen strateji ise öğrenci-öğretmen ilişkisini güçlendirme olmuştur. Bu bulgu, öğretmenlerin sınıf yönetiminde temel dayanağı “ilişki kurma” olarak gördüklerini açıkça göstermektedir.

SONUÇ

Bu çalışma, pandemi sonrası dönemde öğretmenlerin güvenli ve etkili öğrenme ortamları oluşturmaya çalışırken karşılaştığı güçlükleri ve kullandıkları başlıca stratejileri kapsamlı biçimde ortaya koymuştur. Öğretmenler, özellikle öğrencilerin sosyal becerilerindeki gerilemeler, motivasyon kaybı, davranış problemleri ile veli ve yönetimin desteğindeki yetersizlik nedeniyle zorlandıklarını belirtmiştir. Buna karşın, öğretmen-öğrenci ilişkisini güçlendiren uygulamalar, SDÖ temelli beceri öğretimi, pozitif pekiştirme ve etkin veli iletişimi, sınıfta güvenli bir ortam ve
düzen oluşması için en etkili teknikler olarak öne çıkmıştır. Nicel bulgular, okul iklimi ve SDÖ uygulamalarına yönelik algıların özellikle ilkokullarda daha olumlu olduğunu göstermektedir. Bu durum, ortaokul düzeyinde daha sistematik SDÖ uygulamaları ve okul iklimi desteklerine ihtiyaç olduğunu düşündürmektedir.

Çalışma genel olarak, öğretmenlerin öğrencilerin sosyal duygusal ihtiyaçlarına yanıt verebilmesi için zaman, kaynak ve profesyonel gelişim desteğine ihtiyaç duyduğunu vurgulamaktadır. Öğretmenlerin farklı bağlamlarda geliştirdiği pratik stratejiler ise gelecekteki eğitim uygulamaları ve müdahale programlarına ışık tutabilecek niteliktedir.

Kaynak: Tyler, P. M., Duppong Hurley, K., Mitchell, A. K., Chmelka, M. B., & Bharwani, S. W. (2025). Educator Perspectives on Safe and Effective Classrooms for Students. Education and Treatment of Children, 48, 155– 171. https://doi.org/10.1007/s43494-025-00156-1