Öğretmen - Öğrenci Etkileşimi ile Çocuklarda Yürütücü İşlev Performansı Arasındaki İlişki: Kültürlerarası Bir Meta-Analiz

Yayınlanma Tarihi: 23.06.2025 14:44

Çocukların davranışlarını planlamalarını ve düzenlemelerini sağlayan bir dizi nörobilişsel süreci içeren yürütücü işlevler (executive function, EF), akademik başarıları ve genel bilişsel gelişimleri için kritik öneme sahiptir. Çevresel faktörler, özellikle öğretmen-öğrenci etkileşimi (teacher-student interaction, TSI), yürütücü işlevlerin gelişimini önemli ölçüde etkileyebilir. Bu makale, öğretmen-öğrenci etkileşiminin çocukların yürütücü işlev performansıyla olan ilişkisini kapsamlı bir şekilde incelemektedir.

Temel Araştırma Soruları

1. Öğretmen-öğrenci etkileşiminin alt boyutları (yakınlık, çatışma, bağımlılık, duygusal destek, sınıf yönetimi ve öğretim desteği) ile çocukların yürütücü işlev performansı arasında nasıl bir ilişki vardır?

2. Kültürel faktörler, öğretmen-öğrenci etkileşimi ile yürütücü işlev arasındaki ilişkiye nasıl aracılık eder?

Yöntem

• Meta-Analiz Yöntemi: İlk olarak 14.915 makale incelenmiş ve 18 kültürel bölgeden 84 ampirik çalışma meta-analize dâhil edilmiştir.

• Veri Toplama: Çalışmaların tasarımları (örneğin, kesitsel ve boylamsal çalışmalar), katılımcıların özellikleri (örneğin, yaş, cinsiyet, sosyoekonomik durum) ve EF ölçüm araçları değerlendirilmiştir.

• Analiz Yöntemi: Üç seviyeli meta analizi modeli kullanılmış ve veriler, R Studio ile analiz edilmiştir. Moderatör analizleri ile kültürel ve demografik faktörlerin etkileri incelenmiştir.

Temel Bulgular

1. Öğretmen-Öğrenci Etkileşimi ve Yürütücü İşlev Arasındaki İlişkiler: Öğretmen- öğrenci etkileşiminin çeşitli alt boyutları (yakınlık, çatışma, bağımlılık, duygusal destek, sınıf yönetimi ve öğretim desteği) ile yürütücü işlevler arasında küçükten ortaya kadar değişen etkiler bulunmuştur. Öğretmen-öğrenci etkileşiminin alt boyutlarından yakınlık, duygusal destek, sınıf yönetimi, öğretim desteği ve sınıf yönetiminde pozitif yönlü; çatışma ve bağımlılıkta ise negatif yönlü etkiler görülmüştür.

2. Kültürel Moderatörler: Kültürel faktörlerin öğretmen-öğrenci etkileşimi ve yürütücü işlev ilişkilerini nasıl etkilediği incelenmiştir.

• Bireysellik: Kolektivist kültürlerde, bireyci kültürlere kıyasla, çocuklarda öğretmen- öğrenci etkileşimi ile yürütücü işlev arasında daha güçlü ilişkiler bulunmuştur.

• Güç Mesafesi: Güç mesafesi yüksek olan kültürlerde sınıf temelli öğretmen-öğrenci etkileşimi ile yürütücü işlev arasındaki pozitif ilişki daha güçlü bulunmuştur.

• Agentik/Bireysel/Etkin/Aktörsel (Bireyin kendi kişisel gelişimine odaklanan) ve Komünal/Toplumsal/Ortak (Topluluk için faydalı hissetmeye ve başkalarına katkıda bulunmaya odaklanan) Hedefler: Mevcut meta-analizde beklenenin aksine etken ve komünal hedeflerin duygusal destek ile yürütücü işlev ilişkisinde anlamlı bir düzenleyici etkisi gözlemlenmemiştir.

Diğer Moderatörler: Sosyoekonomik durum (SES), yürütücü işlev türü (soğuk EF vs. sıcak EF) ve yürütücü işlev ölçüm araçları gibi faktörlerin öğretmen-öğrenci etkileşimi ile yürütücü işlev ilişkisi üzerindeki etkileri incelenmiştir.

• SES: Yüksek SES seviyesindeki çocuklarda duygusal destek ve sınıf yönetimi ile yürütücü işlev arasındaki ilişki daha güçlü bulunmuştur.

• Yürütücü İşlev Türü: Soğuk yürütücü işlevler bilişsel, duygusal olmayan görevleri ve süreçleri ifade ederken sıcak yürütücü işlevler ise duygusal ve motivasyonel bileşenleri içermektedir. Sıcak yürütücü işlevler ile soğuk yürütücü işlevler arasındaki ilişkiler ve bu ilişkilerin ölçüm araçlarına göre farklılıkları incelenmiştir. Öğretmenlerin sağladığı yapı ve destek, soğuk yürütücü işlevler üzerinde daha belirgin etkiler göstermiştir. Örneğin, öğretmenlerin sınıf yönetimi ve derslerin organize edilmesi, çocukların planlama ve problem çözme becerilerini artırmada etkili olmuştur. Sıcak yürütücü işlevler, daha çok duygusal destek ve öğretmen-öğrenci yakınlığı ile ilişkilendirilmiştir. Duygusal destek ve pozitif ilişki, çocukların dürtü kontrolü ve duygusal karar verme becerilerini geliştirmede yardımcı olmuştur.

• Ölçüm Araçları: Öğretmenler veya ebeveynler tarafından doldurulan raporlara dayalı ölçümler, doğrudan değerlendirmelere göre daha büyük etki boyutları göstermiştir. Bu, yetişkinlerin çocukların yürütücü işlev performanslarını değerlendirmede daha subjektif olabileceğini düşündürmektedir. Doğrudan değerlendirmelerde ise standart testler ve objektif ölçüm araçları kullanılarak yapılan değerlendirmeler, daha küçük fakat daha güvenilir etki büyüklükleri sunmuştur.

Sonuç

Araştırma sonuçları, öğretmen-öğrenci etkileşiminin çeşitli alt boyutları ile çocukların yürütücü işlev performansı arasında belirgin ilişkiler olduğuna ve bu ilişkilerin kültürel faktörler tarafından önemli ölçüde şekillendirildiğine dikkat çekmektedir. Bu bulgular, eğitimciler ve politika yapıcılar için önemli pratikçıkarımlar sunmaktadır. Öğretmenlerin, öğrencilerin yürütücü işlevlerini desteklemek için sınıf içi etkileşimlerini ve yapılandırmalarını dikkatli bir şekilde düzenlemeleri gerektiği vurgulanmaktadır. Özellikle duygusal destek ve pozitif öğretmen- öğrenci ilişkileri, öğrencilerin bilişsel gelişimlerine katkıda bulunabilir. Gelecekteki araştırmalar, öğretmen-öğrenci etkileşimi ile yürütücü işlev arasındaki ilişkileri daha ayrıntılı olarak incelemek ve bu ilişkilerin daha genişbir kültürel yelpazede nasıl değiştiğini anlamak için daha fazla çalışmaya ihtiyaç duyulduğunu ortaya koymaktadır.

Kaynak: Xu, C., Huizinga, M., Tekelia Ekubagewargies, D., Soetaert, J., Van Den Noortgate, W., & Baeyens, D. (2024). The relation between teacher–student interaction and executive function performance in children: A cross-cultural me- ta-analysis. Educational Psychologist, 1-21. https://doi.org/10.1080/00461520.2024.2315527

Öğretmen - Öğrenci Etkileşimi ile Çocuklarda Yürütücü İşlev Performansı Arasındaki İlişki: Kültürlerarası Bir Meta-Analiz

Temel Araştırma Soruları

Yöntem

Temel Bulgular

Sonuç

İki Nokta

Biz Kimiz?

Araştırma Alanlarımız

Araştırma Desteklerimiz

Programlarımız