Çocukların Matbu Kitap Üzerinden Okumalarıyla Ekran Üzerinden Okumalarının Karşılaştırılması: Bir Meta Analiz

Yayınlanma Tarihi: 24.06.2025 09:13

Günümüz dijital çağında, çocukların okuma alışkanlıkları ve bu alışkanlıkların öğrenme üzerindeki etkileri önemli bir araştırma konusu haline gelmiştir. Çalışmalar matbu kitap üzerinden okuma ve ekran üzerinden okumanın öğrencilerin öğrenme süreçlerine olan etkilerine dair çeşitli bulgulara işaret etmektedir. “A Comparison of Children’s Reading on Paper Versus Screen: A Meta- Analysis” başlıklı çalışma, alan yazında var olan araştırma bulgularına dayanarak dijital ve matbu kitaplardan okumanın çocukların hikâye anlama ve kelime öğrenme becerileri üzerindeki etkilerini karşılaştırmayı amaçlamaktadır.

Temel Amaçlar

1. Matbu ve Dijital Kitaplar Arasındaki Farkı İncelemek: Matbu ve dijital kitaplarda çocukların hikâye anlama ve kelime öğrenme becerilerinin nasıl farklılaştığını belirlemek.

2. Dijital Kitapların Tasarım Etkilerini Araştırmak: Dijital kitapların hikâye anlama ve kelime öğrenme üzerindeki iyileştirmelerinin etkilerini değerlendirmek.

3. Sözlük Kullanımının Etkilerini Belirlemek: Dijital kitaplarda yer alan sözlüklerin çocukların öğrenme çıktıları üzerindeki etkilerini incelemek.

4. Yetişkin Desteğinin Rolünü Değerlendirmek: Yetişkinlerin kitap okuma sürecindeki desteğinin etkisinin dijital ve matbu kitaplar üzerindeki farklarını belirlemek.

Yöntem

Çalışma Seçimi: Çocukların matbu ve dijital kitaplarla okuma performanslarını karşılaştıran 39 çalışma, 30 makalede raporlanmıştır.

Katılımcılar: Meta-analizde çalışmalar kapsamında 1-8 yaş aralığında toplam 1.812 çocuğa ait veriler yer almıştır.

Veri Toplama ve Analiz: Çalışmalardan elde edilen veriler, Comprehensive Meta- Analysis yazılımı kullanılarak analiz edilmiştir. Çalışmalardaki hikâye anlama ve kelime öğrenme ölçümleri değerlendirilmiş ve Hedges’ g etki büyüklüğü hesaplanmıştır.

Değerlendirilen Değişkenler: Hikâye anlama ve kelime öğrenme, dijital kitapların tasarım iyileştirmeleri (sözlük, seslendirme, vurgulanan metin) ve yetişkin desteği.

Temel Bulgular

• Dijital-Matbu Kitap Farklılıkları: Dijital kitapların matbu kitaplara göre daha düşük hikâye anlama puanları gösterdiği, ancak hikâye ile uyumlu dijital iyileştirmeler yapıldığında dijital kitapların yalnız okunan matbu kitaplardan daha iyi performans gösterdiği bulunmuştur.

• Tasarım İyileştirmeleri: Dijital kitaplarda yapılan iyileştirmeler (örneğin, hikâye ile
ilgili etkileşimler) çocukların hikâye anlama ve kelime öğrenme becerilerini artırabilir. Ancak, sadece seslendirme veya vurgulanan metin gibi iyileştirmeler yapıldığında, matbu kitaplar daha iyi sonuç vermektedir.

• Sözlük Kullanımı: Dijital kitaplarda yer alan sözlüklerin çocukların hikâye anlamaları üzerinde olumsuz veya nötr, ancak kelime öğrenme üzerinde olumlu bir etkisi olduğu görülmüştür.

• Yetişkin Desteği: Yetişkinlerin kitap okuma sürecinde sağladığı desteğin, çocukların hikâye anlama ve kelime öğrenme becerileri üzerinde önemli bir etkisi olduğu bulunmuştur. Yetişkin desteği olmadan dijital kitapların etkisi daha düşük olmuştur.

Sonuç olarak, bu meta-analiz, çocukların okuma deneyimlerinin dijital ve matbu kitaplar arasında farklılık gösterdiğini ve bu farklılıkların öğrenme çıktıları üzerinde önemli etkiler yarattığını ortaya koymaktadır. Dijital kitaplar, uygun tasarım iyileştirmeleri ile kullanıldığında çocukların hikâye anlama ve kelime öğrenme becerilerini geliştirebilir. Ancak, matbu kitaplar hâlâ birçok durumda üstün performans göstermektedir.

Çalışma, dijital kitap okuma esnasındaki ebeveyn çocuk etkileşimlerinin basılı kitaplarda olduğu gibi içerik üzerine değil daha ziyade cihazla, çocuğun davranışları ile ilgili olduğuna dikkat çekmiştir. Bu durum hikâyeyi anlama noktasında bir dezavantajı beraberinde getirmektedir. Özellikle düşük sosyoekonomik düzeydeki çocukların dijital kitapları anlamada daha çok zorlanıyor olmasının muhtemel bir nedeni olarak çalışma, düşük sosyoekonomik düzeydeki çocukların dijital gereçlerle daha çok oyun bazlı ilişki kurmalarına işaret etmektedir. Bu çocuklar interaktif özelliklere daha çok dikkat ettiklerinden içeriği takip etmekte zorluk yaşayabilmektedir. Çalışma dijital cihazların anlam oluşturmaya olumsuz etki edebileceği bulgusunu “bilişsel yük teorisi” ile tartışmıştır. Bilgi işlemenin her kanalının (işitsel ve görsel), sınırlı kapasitesi olduğunu vurgulayan kurama göre aşırı bilgi ve uyaran öğrenmeyi engellemektedir. Dijital kitaplarda var olan içerikle uyumsuz yüksek etkileşim, sözlük desteği gibi uyaranlar çocuğun dikkatini dağıtarak anlam oluşturmalarını zorlaştırabilir. Bu nedenle dijital kitaplarda hikâyenin ana akışını destekleyici tasarımların ve iyileştirmelerin yapılmasının önemli olduğu vurgulanmıştır. Ebeveyn etkileşimi ile kitap okumak yalnızca çocuğun kelime öğrenimi ve hikâyenin anlaşılması yönüyle değil sosyokültürel öğrenme sürecini destekleyen bir ortam sağlaması açısından önemli görülmüştür. Dijital kitaplarda yetişkin rehberliği örnek alınarak sunulan iyileştirmeler anlam ve kelime öğrenimi için etkili olsalar da sosyal-kültürel öğrenmeyi destekleme açısından yetersiz kalmışlardır.

Bu bulgular, eğitimciler ve ebeveynler için çocukların okuma materyallerini seçerken dikkat etmeleri gereken önemli noktaları vurgulamaktadır. Çocukların dikkatini ana hikâye unsurlarına çeken ve odaklanmayı destekleyen minimal ve etkili tasarımları tercih etmenin öğrenmeyi destekleyebileceğini, sözlüğün varlığı gibi küçük ayrıntıların öğrenmeyi engelleyebileceğini ifade etmişlerdir. Çalışma yetişkin etkileşiminin geliştirici yönlerini daha iyi yansıtan dijital kitaplarla yapılacak bilimsel çalışmalara ihtiyaç olduğunu vurgulamaktadır.

Kaynak: Furenes, M. I., Kucirkova, N., & Bus, A. G. (2021). A comparison of children’s reading on paper versus screen: A meta-analysis. Review of educational resear- ch, 91(4), 483-517. https://doi.org/10.3102/0034654321998074

Çocukların Matbu Kitap Üzerinden Okumalarıyla Ekran Üzerinden Okumalarının Karşılaştırılması: Bir Meta Analiz

Temel Amaçlar

Yöntem

İki Nokta

Biz Kimiz?

Araştırma Alanlarımız

Araştırma Desteklerimiz

Programlarımız